“Nekad mi je bilo stalo, ali stvari su se promijenile”, pjeva Bob Dilan. Pjesma se ne odnosi na integraciju zapadnog Balkana u Evropi, ali ove riječi dobro opisuju stavove obje strane. Pa ipak, u interesu je zemalja zapadnog Balkana da se pridruže EU, kao što je i u interesu EU da im pomogne u pristupanju. Da bi se proces pokrenuo, potrebno je da EU redefiniše svoje osnovne vrijednosti, dok se zemlje zapadnog Balkana moraju suočiti sa teškim činjenicama iz bliske prošlosti kako bi izbjegle ponavljanja istih grešaka.
Do skoro, učlanjenje u evroatlantske institucije i saveze poput EU i NATO se gotovo predstavljalo gotovo očigledan nacionalni cilj. Nakon pada komunističkih vlada u istočnoj Evropi, ove institucije su predstavljale prosperitet i progres, što je i bio ključni sastojak evropske politike štapa i šargarepe. Kao vodeći poslijeratni projekat pomirenja i integracija na evropskom kontinentu, EU je dugo predstavljala magnet za mnoge zemlje. U poslije vrijeme, međutim, evropska ekonomska kriza i njene političke, socijalne i ekonomske posljedice po nove zemlje članice čine perspektivu članstva manje primamljivom.
No, novi predsjednik EK, Jean-Claude Juncker, kaže, da Unija neće primati nove članice u narednih pet godina. Obim i kompetencije Generalnog direktorata za proširenje su takođe smanjene, a fokus preusmjeren na odnose sa zemljama u evropskom susjedstvu. Sve to je razumljivo izazvalo zabrinutost među balkanskim državama u pogledu perspektive učlanjenja u EU.
Još skorije, Rusija Vladimira Putina jača svoj uticaj na različite načine, što bi moglo poljuljati evropsko opredjeljenje nekih balkanskih država. Od parada ruske zastave u Crnoj Gori do Putinove posjete Srbiji i planova za izgradnju plinskog cjevovoda Južni tok, ruski uticaj u jugoistočnoj Evropi raste. Koliko taj uticaj može predstavljati ozbiljnu alternativu balkanskim državama ostaje da se vidi, ali mađarski primjer demokratskog nazadovanja nije ohrabrujući.
Suočena sa konfliktom između Rusije i Ukrajine, Evropa ima priliku da redefiniše svoju poziciju i potvrdi posvećenost osnovnim principima poput slobode, prosperiteta, i ljudskog dostojanstva. Ove vrijednosti su sada na udaru, a nedavno uspostavljenim demokratijama, poput onih na zapadnom Balkanu, su potrebni jasni podsticaji kako bi se približile društvima zasnovanim na poštovanju ljudskih prava i vladavini prava. U suprotnom zapadna Evropa bi ih mogla ponovo izgubiti. Sukob oko imena između Grčke i Makedonije i dalje predstavlja prepreku makedonskom napredovanju ka EU. Grčko protivljenje bi moglo destabilizovati unutrašnju situaciju u Makedoniji obzirom na etničke podjele i političku polarizaciju. Slučaj BiH je, takođe, komplikovan zbog podjela na etničke tabore. Kosovo ne može da napreduje dalje u procesu proširenja zbog neriješenog sukoba sa Srbijom oko nezavisnosti. Crna Gora je možda najbliža članstvu. Sada se, međutim, Podgorica suočava sa oštrom kritikom iz EU zbog nedostatka napretka u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije.
EU mora da razumije da se ljudi u ovim zemljama još bore sa nerazriješenim sukobima iz prošlosti, a da je sama EU takođe dio te prošlosti. EU bi zato morala da aktivno potstiče kulturu dijaloga i građanskog diskursa u regionu – dijaloga koji će voditi ka pomirenju i praštanju prošlih uvreda. I javnost u regionu i evroatlantske institucije moraju da vide da se Balkan udaljio od gorke etničke i vjerske mržnje koja je ne tako davno dovela do užasnih ratova. Sitne sukobe poput onih na fudbalskim utakmicama treba zaustaviti u korijenu kroz građanski dijlaog kako bi se kroz konkretne politike otvorio put ka saradnji između EU i zemalja Balkana kao unutar regiona.
U regionu treba ojačati kulturne norme otvorenosti ka građanskom dijalogu, sa susjedima i sa EU. U međuvremenu, EU mora postaviti jasan uzor za takav dijalog. Postavljanje ekonomskih, institucionalnih i političkih standarda je veoma važno, ali iza njih ostaju ljudi koji su ili kulturno nepripremljeni ili politički nemotivisani da promovišu takvo okruženje. EU takođe mora uvidjeti da se ove zemlje polako oporavljaju od bolnih inter-etničkih sukoba i autoritarne komunističke prošlosti, što otežava mogućnosti za pomirenje. Ali, i EU i zemlje Balkana treba da prepoznaju da se neke stvari jesu promijenile, i da pokažu da im je i dalje stalo, jer od toga zavisi budućnost i jednih i drugih.
Autori su Zhikica Zach Pagovski i Nesti Gjeluci, funkcioneri odsjeka za razvoj i partnerstvo kancelarije German Marshall Fund-a u Vašingtonu, SAD
Tekst objavljen u časopisu Evropski puls koji izdaje Centar za građansko obrazovanje (CGO)
