Crna Gora je danas bila domaćin prvog dana Ministarskog sastanka Platforme za istraživanje i inovacije Zapadnog Balkana. Sastanak se održava danas i sjutra, u organizaciji Evropske komisije, Predsjedništva Vijeća EU i Crne Gore. Pomenuta platforma predstavlja operativni mehanizam Agende za inovacije, istraživanje, obrazovanje, kulturu, mlade i sport na Zapadnom Balkanu (WB agenda), koju je pokrenula Evropska unija sa ciljem promovisanja naučne izvrsnosti.
Događaj, koji ima za cilj integraciju regiona u istraživački sistem EU, okupio je predstavnike Evropske unije, ministarke i ministre iz regiona, kao i predstavnike naučne, inovacione i poslovne zajednice. Prisutnima su se, između ostalih, obratili Ekaterina Zaharieva, evropska komesarka za startapove, istraživanje i inovacije, Johan Satler, ambasador Evropske unije u Crnoj Gori, Anđela Jakšić-Stojanović, ministarka prosvjete, nauke i inovacija, te Maida Gorčević, ministarka evropskih poslova. Događaju su prisustvovali i resorni ministri Srbije, Sjeverne Makedonije, Albanije i Kosova, kao i predstavnici inicijativa, projekata i tijela EU poput COST-a (European Cooperation in Science and Technology) i EIT-a (European Institute of Innovation and Technology).
Ekaterina Zaharieva, evropska komesarka je istakla da joj je izuzetno drago što su se ministri okupili baš u Podgorici, jer je ovo ključni trenutak za jačanje partnerstva između Evropske unije i Zapadnog Balkana na polju istraživanja i inovacija.
“Evropska unija i Crna Gora su snažni partneri u oblasti inovacija i istraživanja. Crna Gora učestvuje u našim okvirnim programima još od 2008. godine. Od tada je ostvarila impresivan napredak. Pred nama je zajednički zadatak: da pretvorimo briljantnu nauku i preduzetnički duh ovog regiona u motor ekonomskog rasta”, poručila je Ekaterina Zaharieva, evropska komesarka za startapove, istraživanje i inovacije.
Johan Satler, ambasador Evropske unije u Crnoj Gori je naglasio da se u zemljama Zapadnog Balkana jasno vidi pozitivna dinamika.
,,Na polovini trajanja programa Horizont Evropa, aplikanti iz regiona već su obezbijedili oko 180 miliona eura kroz više od 500 projekata, što je izvanredan uspjeh koji pokazuje snagu naše saradnje u oblasti istraživanja i inovacija. Od digitalnih rješenja za poljoprivredu do napretka u zdravstvu i pomorskim tehnologijama, Zapadni Balkan dokazuje svoj kapacitet da doprinese naučnoj izvrsnosti Evrope“, naglasio je ambasador Satler.
Prof. dr Anđela Jakšić-Stojanović, ministarka prosvjete, nauke i inovacija, uputila je snažne poruke o strateškom pravcu Crne Gore:
„Naša zemlja ostaje čvrsto posvećena pametnoj specijalizaciji i razvoju istraživačke infrastrukture kao ključnim stubovima svoje transformacije. Naša poruka je jasna – spremni smo da doprinesemo zajedničkoj viziji inovativne i konkurentne Evrope, a mostovi koje danas gradimo temelji su zajedničke evropske budućnosti“, poručila je Jakšić-Stojanović.
Maida Gorčević, ministarka evropskih poslova, saopštila je da „Crna Gora ostaje čvrsto opredijeljena da do kraja naredne godine završi pregovarački proces, čime bi se otvorio put ka punopravnom članstvu do 2028. godine. U tom kontekstu, prepoznajemo transformativnu moć istraživanja i inovacija za ekonomski rast, održivi razvoj i društvenu koheziju. Nauku vidimo ne samo kao pokretača tehnološke izvrsnosti, već i kao ključni most ka evropskoj integraciji.“
Tokom plenarnog rada, ministarka Jakšić-Stojanović istakla je, između ostalog, brojne javne pozive za naučnike i istraživače. Govorila je o očekivanom pristupanju Crne Gore ELI ERIC-u (najnaprednija evropska infrastruktura u oblasti laserske i fotonske nauke). Osim toga, predstavila je MONUSEN projekat – prvi Horizon Europe projekat koji je koordinirala crnogorska institucija, a koji je doveo do 27 naučnih radova i tri patenta, te se bavi istraživanjem morskog dna. Takođe, Crna Gora bilježi istorijski uspjeh kroz projekat CENNA, fokusiran na pametni ekološki monitoring. Vlada Crne Gore, kako je navedeno, sistemski ulaže i u vještačku inteligenciju kroz nacionalne istraživačke pozive koji podržavaju ovu temu i strateška dokumenta.
Ministarka je predstavila i rezultate Crne Gore u sprovođenju Strategije pametne specijalizacije (strategija koja identifikuje oblasti u kojima imamo komparativne prednosti i koja će nam omogućiti pristup strukturnim fondovima EU), ističući da je Crna Gora bila prva zemlja van EU koja je usvojila ovaj dokument još 2019. godine, a sada je u toku izrada druge (2026–2031). Do sada je investirano 168 miliona eura, uključujući osnivanje Fonda za inovacije, izgradnju Naučno-tehnološkog parka u Podgorici, jačanje Tehnopolisa u Nikšiću i otvaranje Doma digitalne revolucije.
Učesnici su istakli značaj dalje saradnje, razvoja istraživačke infrastrukture i strategija pametne specijalizacije za rješavanje izazova zelene i digitalne tranzicije, kao i ulogu vještačke inteligencije u nauci. Zaključci plenarnog dijela ministarskog sastanka uključuju, između ostalog, posvećenost jačem povezivanju akademske zajednice sa industrijom.
„Iako se naši izdaci za istraživanje i inovacije još uvijek kreću između 0,2% i 1% BDP-a, naš zajednički cilj da dostignemo 3% nije san, to je pravac. Svaka investicija u znanje približava nas snažnijem, konkurentnijem i povezanijem regionu“, zaključila je Jakšić-Stojanović.
Ministarstvo prosvjete, nauke i inovacija