rna Gora je 16. XII 2014. na Međuvladinoj konferenciji u Briselu otvorila pregovaračko poglavlje 33 – Finansijske i budžetske odredbe. Tom prilikom je ocijenjeno od strane Evropske komisije da je Crna Gora dostigla dobar nivo usaglašenosti s pravnom tekovinom kao i kapaciteta za njeno sprovođenje. U cilju pripremanja za punu primjenu pravne tekovine, Crna Gora će morati da nastavi usaglašavanje s relevantnim poglavljima pravne tekovine, naročito poglavljima 16 – Porezi, 18 – Statistika, 29 – Carinska unija i 32 – Finansijska kontrola.
Budžet Evropske unije važan je alat kojim se omogućavaju i definišu odredbe politika EU u praksi. Njime se finansiraju obaveze i aktivnosti koja države članice ne mogu same finansirati ili koje se mogu efikasnije finansirati udruživanjem resursa. Putem bespovratnih sredstava, zajmova i drugih oblika finansiranja, budžet EU pruža finansijsku podršku stotinama hiljada korisnika iz raznih oblasti djelovanja, kao što su studenti, naučnici, nevladine organizacije, mala i srednja preduzeća, gradovi i regije.
Međutim, kako bi svaka zemlja članica Evropske unije imala pravo na korišćenje sredstava iz zajedničkog budžeta EU, mora imati i obavezu uplate u budžet. Zajednički budžet se puni iz tri osnovne vrste prihoda: tradicionalnih sopstvenih sredstava (prihodi od carina), sopstvenih sredstava po osnovi poreza na dodanu vrijednost (PDV) kao i sopstvenih sredstava iz uplata država članica na temelju bruto nacionalnog dohotka (BND).
Prihodi iz tradicionalnih sopstvenih sredstava (carina) pokrivaju 15 % prihoda u budžetu Unije. Od prikupljenih finansijskih sredstava države članice zadržavaju 20 % u sopstvenim, nacionalnim budžetima, a ostalih 80 % izdvaja se u budžet EU.
Iz ostalih izvora država članica u budžet EU izdvaja se manji dio, a to su uplate po osnovu prihoda od PDV-a koji se ubiraju u državama članicama i svojim malim dijelom pripadaju EU-u. Riječ je o finansijskim doprinosima država članica u visini od 0,5 % prihoda od PDV-a prema usklađenoj poreskoj osnovici; uplate na osnovu visine bruto društvenog proizvoda (BDP-a) država članica, a kako je bruto društveni proizvod mjera za nacionalno bogatstvo, svaka država članica doprinosi budžetu u skladu sa svojim mogućnostima.
Uplate sopstvenih sredstava koje se temelje na BND-u su najvažniji izvor prihoda Evropske unije i čine gotovo tri četvrtine njenih ukupnih prihoda. One su u znatnoj mjeri direktno povezane s ekonomskom snagom pojedinih država članica.
Od prvog dana članstva, Crna Gora će uplaćivati potrebne doprinose u zajednički budžet Evropske unije, čime će steći mogućnost da koristi određeni iznos rashoda budžeta Unije iz Kohezijskog fonda i strukturnih fondova.
Budžet EU finansira ogroman niz aktivnosti, od ruralnog razvoja i za- štite životne sredine do vanjskih granica zaštite i unapređenja ljudskih prava. Evropska komisija, Savjet i Parlament imaju pravo glasa o visini budžeta i kako je raspoređen. Međutim, Evropska komisija i zemlje članice su odgovorne za potrošnju iz budžeta. EU je izdvojila 959,988 milijardi eura za period od 2014-2020, gdje će najveći fokus biti na:
1. Pametnom i inkluzivnom rastu
1.a Konkurentnost za rast i radna mjesta: obuhvata istraživanje i inovacije, obrazovanje i obuku, trans-evropske mreže u energetici, transportu i telekomunikacijama, socijalne politike, razvoj preduzeća, itd.
1.b Ekonomska, socijalna, regionalna kohezija: obuhvata regionalnu politiku koja ima za cilj da pomogne najmanje razvijenim zemljama EU za jačanje konkurentnosti međunarodne saradnje.
2. Održivom rastu: prirodni resursi: obuhvata zajedničku poljoprivredu politiku, ribarstvo, ruralni razvoj i zaštitu životne sredine.
3. Slobodi, bezbjednosti i pravosuđu: uključuje pravosuđe i unutraš- nje poslove, zaštitu granica, imigracije i azil, javno zdravstvo, zaštitu potrošača, kulturu, omladinu, informacije i dijalog s građanima.
4. Globalnoj Evropi: pokriva spoljnu politiku EU, kao što je pomoć u razvoju ili humanitarnu pomoć.
5. Administraciji: pokriva troškove administracija, svih evropskih institucija, penzija i evropskih škola.
6. Kompenzaciji: privremeni mehanizam za novčani tok napravljen da obezbijedi da nova zemlja članica koja se pridru- žila EU, ne doprinosi više u budžet EU nego što ima koristi od njega u prvoj godini nakon pristupanja.
Do pristupanja Evropskoj uniji, Crna Gora će biti posvećena uspostavljanju koordinacione strukture i pravila za sprovođenje kako bi obezbijedila ispravno izračunavanje, naplatu, predviđanje, isplatu i kontrolu sopstvenih resursa i izvještavanje EU o sprovođenju pravila o sopstvenim sredstvima.
Autor teksta je Vladana Mitrović, sekretar radne grupe 33 – Finansijske i budžetske odredbe
Četvrti broj magazina Ministarstva vanjskih poslova i evropskih integracija Crne Gore “Diplomarius”
