Evropska unija, osim što procjenjuje ekonomsko upravljanje kod država koje su u pregovorima o pristupanju EU, radi i godišnju evaluaciju ekonomskog upravljanja kod država članica. Ovaj proces je veoma važan za sve relevantne aktere jer se tom prilikom detektuju problematične oblasti gdje nije ostvaren napredak, kao i one gdje, iako je ostvaren određeni napredak, ostavljen prostor za unapređivanje određenih komponenti.
Kao osnova za unaprjeđenje upravljanja kod EU članica, kao i vršenje procjene kvaliteta sprovedenih aktivnosti, izdvaja se ključan dokument Preporuke po državama članicama (CSR odnosno Country-Specific Recommendations) za 2019. i 2020. koji je objavljen u maju 2021, i predstavlja:
- Preporuke za 2019. po državama članicama, koje je Savjet usvojio u okviru Evropskog semestra 9. VII 2019. (na osnovu predloga EK od 5. VI 2019.);
- Procjene EK o implementaciji CSR-a za 2019. na osnovu njenih izvještaja o zemljama objavljenih 26. II 2020;
- Preporuke za 2020. po državama članicama, koje je Savjet usvojio u okviru evropskog semestra 20. VII 2020. (na osnovu predloga EK od 20. V 2020).
Kada je u pitanju dokument koji se odnosi na preporuke po državama članicama na godišnjem nivou, one se usvajaju od strane Savjeta u okviru evropskog semestra (u julu), a na osnovu predloga EK koji se daje obično mjesec dana ranije (u junu).
Novina je da EU nije objavila nijednu procjenu napretka u primjeni CSR-a za 2020. zbog racionalizovanog evropskog semestralnog ciklusa tokom pandemije.
CSR se mogu odnositi na određeni cilj politike EU i osnovni pravni postupak, pa se prvi CSR uglavnom odnosi na fiskalne politike, stoga bi mogao pokrenuti dalje proceduralne korake u okviru Pakta za stabilnost i rast (SGP – Stability and Growth Pact). Zbog pandemije, Komisija i Savjet aktivirali su u martu 2020. opštu klauzulu o izlazu iz SGP-a, koja podrazumijeva da se odredbe ne primjenjuju u potpunosti (ne postoje kvantitativni budžetski ciljevi za zemlje u preventivnom ogranku Pakta).
Ako se država članica suočava sa makroekonomskim neravnotežama, tada se jedan ili više CSR-a mogu pozivati na te neravnoteže, što bi moglo pokrenuti dalje proceduralne korake u okviru postupka za makroekonomske neravnoteže – MIP.
Drugi CSR-ovi se mogu baviti različitim glavnim ciljevima ekonomske politike, kao što su strukturne reforme koje pospješuju rast, zapošljavanje i socijalni aspekti i / ili stabilnost finansijskog tržišta. CSR-ovi za 2020. bili su prilično različiti od prethodnih godina, jer su se fokusirali na kratkoročne i srednjoročne mjere politike za borbu protiv ekonomskih i socijalnih efekata pandemije.
Pored toga, od država članica se traži da u svojim Planovima oporavka i otpornosti (Recovery and Resilience Plans) uzmu u obzir CSR za 2019. i 2020.
Preporuke po državama članicama (CSR-Country-Specific Recommendations) za 2019. i 2020. su predstavljene po država u tabelarnom prikazu, „kod boja“ koji se koristi za procjenu primjene CSR-a za 2019. zasnovan je na kategorijama koje je EK koristila u svojim izvještajima o zemljama za februar 2020: „crvena“ = „nema napretka“ ili „ograničeni napredak“; “žuta” = “određeni napredak”; “zelena” = “značajan napredak” ili “puni napredak”.
Za razliku od ovog pristupa koji EU praktikuje sa državama članicama, od država Zapadnog Balkana i Turske, EK zahtijeva da se ekonomski dijalog sa ovim zemljama u najvećoj mjeri bazira na dokumentu Program ekonomskih reformi (PER) koji se obično usvaja u januaru svake godine, nakon čega se prevodi i dostavlja na uvid i ocjenu Evropskoj komisiji. PER se radi na osnovu smjernica koje se dobijaju od strane EK, putem organizovanja Misije EK na temu PER-a, kao i tokom ministarskog dijaloga koji se održava svake godine u maju.
Kada pričamo o sličnosti procesa, možemo uvidjeti da u većini slučajeva zaključci sa ministarskog dijaloga i preporuke po državama članicama adresiraju slične politike. U obje varijante, prvi zaključci se odnose na makro-fiskalne politike, nakon čega se dalje adresiraju neophodne strukturne reforme.
Obje grupe država su takođe obavezne uzeti u obzir date preporuke (države članice) i smjernice i zaključke (države kandidati) pri izradi svojih Planova oporavka i otpornosti i Programa ekonomskih reformi. Ovi dokumenti su veoma slični i daju sliku stanja država i fokus im je na planovima i ciljevima koje je potrebno realizovati u određenim vremenskim rokovima.
Dodatno, zajednički ciljevi i mjere obje grupe država za 2020. i 2021. su usmjereni ka oporavku od Kovidom prouzrokovane krize.
PER se ocjenjuje dokumentom EK, koji se obično donosi u aprilu i daje pregled projekcija države i skreće pažnju na osnovne izazove za ispunjavanje ciljeva koji se navode u PER-u. Nakon toga, obično u maju ili junu, Crna Gora dobija smjernice za izradu novog PER-a, na osnovu čega Crna Gora započinje sa radom na novom dokumentu. Osim toga, dobijaju se i zajednički zaključci sa ekonomsko-finansijskog dijaloga EU i država Zapadnog Balkana i Turske. Za sve države uključene u ovaj dijalog je zajedničko da obično imaju isti broj zaključaka te da se, kako je i u CSR-u, prvi zaključci obično odnose na fiskalne politike, dok ostali uglavnom adresiraju različite ciljeve ekonomske politike, kao što su strukturne reforme koje pospješuju rast, zapošljavanje i socijalni aspekti i / ili stabilnost finansijskog tržišta.
Kada su u pitanju reformske mjere, pri izradi novog PER-a se vodi računa da su pomenute mjere povezane sa nekim od ključnih dokumenata poput PER uputstva, glavnim strukturnim izazovima prema analizi EK, preporukama iz Paketa proširenja 2021, Evropskim zelenim dogovorom / Zelenom agendom za Zapadni Balkan, Evropskom digitalnom agendom / Digitalnom agendom za Zapadni Balkan. Takođe, potrebno je voditi računa o izvještavanju o mjerama strukturnih reformi.
Dodatno, od država kandidata se u narednom periodu očekuje da se posebna pažnja posveti efikasnoj pripremi i blagovremenom usvajanju PER-a, kako bi se u predviđenom roku preveo dokument i predao Evropskoj komsiji. Crna Gora je u većem dijelu na ovom polju u proteklom periodu demonstrirala visok nivo spremnosti kada je u pitanju suočavanje sa izazovima na ovom planu.
U tom kontekstu, Crna Gora je već u julu ove godine organizovala konstitutivni sastanak RG za izradu PER-a, kako bi se blagovremeno pripremila za izradu PER-a za period 2022-2024. Posebna pažnja će se posvetiti strukturnim reformama, a u tom kontekstu je posebna pažnja pridata kod odabira članova RG kako bi se na pravi način odgovorilo na ovaj izazov.
Osim toga, Crna Gora će temeljno pratiti usklađenost ključnih ekonomsko-finansijskih dokumenata, posebno PER-a i Zakona o budžetu, koji će se raditi paralelno, a značajna je svakako i izrada Fiskalne strategije i Smjernica makro-ekonomske i fiskalne politike.
Jedna od najvažnijih aktivnosti je da države kandidati nastave sa kontinuiranim praćenjem evropskih trendova, ali i jačaju saradnju sa ekonomski najjačim državama u EU, sa kojima je u dosadašnjem periodu ostvarena dobra saradnja kroz brojne ekonomske projekte
Piše: Aleksandar Nikčević, šef Grupe za unutrašnje tržište i sektorske politike
