Gošća emisije “Nedjeljni razgovor” Radio Kotora bila je glavna pregovaračica Crne Gore sa Evropskom unijom, naša sugrađanka, Zorka Kordić.
Na četvrtom sastanku Pregovaračke grupe, koji je održan početkom ovog mjeseca (8. aprila) u virtuelnom formatu, uz prisustvo svih šefova radnih grupa za 33 pregovaračka poglavlja pravne tekovine Evropske unije (EU), potcrtani su dobri rezultati u prethodna tri mjeseca. Na šta se odnose?
U širem političkom smislu, za proces pregovora sa EU je značajno što je Crna Gora u prethodnom periodu pokazala sto procentnu dosljednost sa zajedničkom spoljnom i bezbjednosnom politikom EU, naročito u kontekstu primjene restriktivnih mjera povodom rata u Ukrajini. Naglasila bih ovom prilikom da su restriktivne mjere, koje se odnose na ograničavanje kretanja i upravljanje imovinom, usmjerene na pojedine osobe bliske vlastima Ruske Federacije, a nikako protiv svih građana Rusije.
Na sastanku je konstatovano da je unaprijeđena i konsolidovana pregovaračka struktura koja sada broji preko 700 ljudi, u okviru koje državne institucije i civilni sektor rade zajedno na ispunjavanju obaveza u svim javnim politikama EU. Interesantno je da smo uveli i finansijski model kojim se podstiče angažman u radnim grupama za pregovore, uz naknade, kako za državnu administraciju, tako i za civilni sektor.
Konkretni rezultati podrazumijevaju, najprije, značajne iskorake kada je u pitanju vladavina prava, borba protiv korupcije i reforma pravosuđa. Poznato je da su važan izazov za napredovanje u poglavljima 23 i 24 ključna imenovanja u pravosuđu koja zavise od demokratske zrelosti naših političkih subjekata da postignu dogovor, tj. omoguće kvalifikovanu većinu u Parlamentu, odabir VDT, sudija Ustavnog suda, članova Sudskog savjeta itd. (u prvom glasanju 54, u drugom 49 poslanika). Taj proces je u rukama parlamenta, a ne Vlade. U posljednja tri mjeseca imali smo veoma pozitivne iskorake u ovom pravcu. Proglašen je Tužilački savjet u punom sastavu, jednoglasno izabrana vršiteljka dužnosti vrhovne državne tužiteljke (VDT), imenovan novi glavni specijalni tužilac, kao i 11 sudija Vrhovnog suda. Agencija za sprječavanje korupcije je unaprijedila svoj rad i izradila Metodologiju procjene učinka mjera za prevenciju korupcije u javnom sektoru. Unaprijeđen je i okvir za strateško planiranje procesa evropske integracije i po prvi put donijet kratkoročni Akcioni plan za adresiranje preporuka Evropske komisije (EK) iz Izvještaja o Crnoj Gori, koji ima za cilj prioritetne zadatke, kako bi ocjena EK u narednom periodu bila bolja.
Šta su zaključci u vezi sa realizacijom pomenutog Akcionog plana za adresiranje ključnih preporuka iz Izvještaja Evropske komisije?
Ova vrsta planskog dokumenta je važna za usmjeravanje i efikasnije ispunjavanje onoga što su ključne preporuke Evropske komisije iz Izvještaja za Crnu Goru 2020 i nijesmo ga ranije imali u sistemu planiranja. Izvještaj za prva tri mjeseca ove godine bilježi dobru realizaciju. Od ukupno 137 obaveza, realizovano je njih 89, djelimično realizovano 28, a nerealizovanih je 20. U procentualnom iznosu, dakle, imamo 65% realizovanih, 20,4% djelimično realizovanih i 14,6% nerealizovanih obaveza.
Dodatna vrijednost ovog Akcionog plana je i što predstavlja dobar osnov za dijalog s Parlamentom o onome što su zajedničke obaveze i polje saradnje Vlade i Skupštine. Mnogi zakoni, recimo, koje je Vlada utvrdila tokom prošle godine nijesu mogli biti vrjednovani od strane EK u prošlom Izvještaju, jer oni posmatraju učinak na nivou države Crne Gore, budući da je važno da zakoni budu objedinjeni u Skupštini. Ukupnoj realizaciji je doprinijela i činjenica da je preko 60 zakona donijeto tokom decembarskog zasijedanja Skupštine, što će svakako uticati na bolju ocjenu Evropske komisije.
Kako ocjenjujete prvi Prilog Izvještaju Evropske komisije za 2022, koji je finalnoj fazi i koji će, nakon usvajanja na Vladi, biti upućen Evropskoj komisiji (EK)?
Podsjetiću da je Crna Gora u obavezi da barem dva puta godišnje informiše EK o stanju u svim oblastima politika, kao dio redovnog ciklusa. Prilog izvještaju je ove godine značajnog kvaliteta, ali i obima, na preko 400 strana. Proizvod je zajedničkog rada Kancelarije za evropske integracije i svih resornih ministarstava. Cilj je da se EK predoče učinci Crne Gore u političkim, ekonomskim kriterijumima, reformi javne uprave i svim poglavljima pregovora sa Evropskom unijom za period od 15. juna 2021. do 20. marta 2022. godine. Od ove godine prilagodili smo i njegovu strukturu tzv. klasterskom pristupu iz revidirane metodologije.
Koje ključne oblasti se tiču očekivanog napretka Crne Gore prema članstvu u EU?
U fokusu procesa ostaju vladavina prava, borba protiv korupcije i reforma pravosuđa. Kada otključamo ovaj proces koji je, podsjetiću, sada u rukama Parlamenta, a ne Vlade, otključaćemo i finalnu fazu pregovora dobijanjem tzv. Izvještaja o ispunjenosti privremenih mjerila za 23 i 24. To će pokrenuti i zatvaranje svih drugih poglavlja.
Nedavno je usvojeno nekoliko programa u okviru Višekorisničkog IPA programa u iznosu od 3,6 milijardi eura, uključujući i 3,2 milijarde eura za Zapadnobalkanski investicioni okvir. To ujedno predstavlja i početak implementacije Ekonomskog i investicionog plana za region. Taj strateški pristup je važan kako bi se raspoloživa sredstva iskoristila na najbolji način?
Zemlje Zapadnog Balkana, uključujući i Crnu Goru treba da iskoriste mogućnosti i instrumente koji su im na raspolaganju u okviru Ekonomskog i investicijskog plana za Zapadni Balkan (EIP). Najvažniji instrument, kad je u pitanju krupna infrastruktura, svakako je Zapadnobalkanski investicijski okvir, gdje je omogućena finansijska podrška za dva nivoa, izradu tehničke dokumentacije koju EU finansira u potpunosti i sufinansiranje konkretne realizacije projekata, uz odobravanje kredita od neke evropske kreditne institucije, pri čemu je udio finansiranja od strane EU čak 70% za zaštitu životne sredine, 40% za putnu infrastrukturu itd. Dakle, ovo je prilika da Crna Gora kandiduje one infrastrukturne projekte koji odgovaraju prioritetima EIP-zelena agenda, uvezivanje putne, željezničke i lučke infrastrukture, održiva energija, prečišćavanje otpadnih voda. Upravo je jedan od projekata prečišćavanja otpadnih voda u Kotoru potpomognut od strane ovog mehanizma. Svakako treba ohrabriti, kako nivo lokalne samouprave, tako i centralni nivo, da razmišljaju o ovim sredstvima i da ih iskoriste na najbolji mogući način.
Opština Kotor je do sada veoma uspješna u realizaciji projekata i povlačenju sredstava iz EU fondova. Šta podrazumijeva kreiranje dodatne vrijednosti?
Kotor je po svojoj suštini, istorijskom i kulturnom nasljeđu nesumnjivo evropski grad. Međutim, za sve nas koji u njemu živimo i volimo ga, važno je da koristimo mogućnosti za njegovo unaprjeđenje i stvaranje dodatne vrijednosti. Tu, između ostalog, mislim na unaprjeđenje lokalnog biznisa, podsticaje za investicije u sektoru starih i umjetničkih zanata, kao što je, recimo, izrada dobrotske čipke, očuvanje kulturne baštine, inovacije i regionalno povezivanje. Snažan, pozitivan utisak ostavljaju brojni realizovani projekti na području Kotora, kao što je renovirana zgrada Starog zatvora u okviru projekta 3C, koja je mnogo više od unaprjeđenja stanja samog objekta. Regionalni hab će okupljati djelatnike kreativnih industrija sa različitih prostora i biti mehanizam regionalnog uvezivanja, te prilika za stvaranje i promociju njihovog rada. Osim toga, gradu će dati jedan poslovni i ekonomski stimulans. Akcenat je na multidisciplinarnosti, podsticanju sinergije malog preduzetništva, kulture, kreativnosti i atraktivne turističke ponude.
U finansijskoj perspektivi IPA I (2007-2013) Opština Kotor je kao partner učestvovala u šest projekata, vrijednosti od oko 900 000 eura, a u okviru IPA II (2014-2020) u sedam projekata, čija vrijednost u Crnoj Gori iznosi preko 1,86 miliona eura. Uspjeh su ostvarile ustanove i organizacije sa teritorije kotorske opštine koje realizuju 28 projekata, sa aktivnostima za koje je opredjeljeno 6,22 miliona eura.
Zaista je impresivno koliko su lokalna uprava i različite institucije u Kotoru uspjele da se angažuju i realizuju značajne projekte iz sredstava EU koji su usmjereni, prije svega, na kvalitet života samih građana/ki, ali i na posjetioce/teljke Kotora. Izuzetan primjer uspješnog prožimanja nauke, istraživanja, zaštite podmorja, podsticaja privredi i turističkoj ponudi je projekat kotorskog Instituta za biologiju mora Univerziteta Crne Gore-otvaranje Centra za očuvanje biodiverziteta Jadrana “Akvarijum Boka”. Na lokalnom nivou su najinteresantniji programi evropske teritorijalne saradnje prekograničnih područja, od kojih neka uključuju i države članice EU, kao što su Hrvatska i Italija. Iskustvo koje se stiče realizacijom ovih projekata su razmjena ideja i znanja sa kolegama koji već primjenjuju sve evropske standarde i politike, u oblasti marikulture, maslinarstva, vinogradarstva. Moram naglasiti da će svaka aktivnost koja podrazumijeva inovacije uvijek biti podržana od strane EU. Kotor treba da nastavi sa dobrom tradicijom povlačenja sredstava iz EU, ali i pojača učešće u pomenutim projektima. Dodatno bi se mogle aktivirati, ne samo lokalna samouprava, već i zdravstvene institucije, školske ustanove sa poznatom reputacijom, poput, Gimnazije Kotor, Škole za osnovno i srednje muzičko obrazovanje “Vida Matjan” itd.
Stabilan trend podrške građana Crne Gore članstvu u Evropskoj uniji je neophodan. Prepoznaju li građani/ke Kotora procese koji se dešavaju na tom putu, kako ih percipiraju?
Ne moram posebno podsjećati na to koliko je značajno, na kraju i za političke procese i budućnost Crne Gore uopšte, što je podrška članstvu naše države u EU godinama visoka, a iznosi preko 75% na nacionalnom nivou. Zaista je pohvalno kako su se civilni sektor i pojedinci u Kotoru angažovali oko nekih projekata koji ih vezuju za Evropsku uniju, kroz povlačenje novca iz EU fondova. Mislim da nema dileme kom sistemu vrijednosti mi pripadamo. Kotor je evropski grad, to je njegova suština, istorijski i kulturloški profil. Međutim, nisam sigurna koliko dovoljno naši sugrađani i sugrađanke percipiraju dosadašnje mehanizame podrške EU i da li ih direktno prepoznaju sa dosadašnjim učincima. Upravo se kroz rad na projektima od značaja za kotorsku opštinu najbolje mogu prepoznati konkretni, mjerljivi rezultati. Važno je sagledati i primjere dobre prakse koje postoje, recimo, u Italiji, Hrvatskoj u sferi kulture, turizuma, poljoprivrede, vinogradarstva, maslinarstva. To nam može dodatno pomoći da oznažimo kapacitete koje nesumnjivo imamo. Mišljenja sam da nikada nije dovoljno promovisati aktivnosti koje vode ka EU. Svako od nas mora doprinijeti tome da Kotor bude još evropskiji grad, kroz bilateralne ili trilateralne programe podrške, jer ideja i talenta u našem gradu ima na pretek. Podsjetiću da nije samo lokalna uprava ta koja može kandidovati projekte, već to mogu učiniti zdravstvene, obrazovne i druge ustanove koje su zainteresovane.
Timski rad kompletne pregovaračke strukture je od izuzetne važnosti. Što Vam je donijelo iskustvo na ovoj funkciji od početka decembra 2020. godine?
Donijelo mi je, prije svega, radno iskustvo u većem timu. Prethodno sam bila na funkciji generalne direktorice za koordinaciju, praćenje usklađenosti i sprovođenja strategija kojima se utvrđuju javne politike. Pratili smo kvalitet onoga što su pojedini sektori pripremali, planove, programe, unaprjeđivali metodoligiju rada. Tada sam rukovodila timom od desetak ljudi. Kancelarija za evropske integracije podrazumijeva tim (budući da pratimo i politički dio procesa pregovora sa EU, ali i programe realizacije predpristupne podrške fondovima) od stotinak njih. Razumjela sam da moj zadatak nije da centralizovano upravljam nekim procesom i u tom smislu izdajem direktive, već da ohrabrujem ljude da rade ono što najbolje znaju, da upravljamo obavezama koje su u kalendaru evropske agende jasno zacrtane i u okviru kojih ne smije biti kašnjenja. Tu su na stotine stranica koje treba pripremiti, uobličiti i prezentovati Briselu. Ključna pozicija naše države koja se tamo predstavlja, upravo se formira u našem timu. Kontunuirano sarađujemo sa svim državama članicama EU, naročito sa njihovim amabasadama u Crnoj Gori, što je za mene motivišući i izazovan angažman. Svakako interesantno i bogato iskustvo.
Koji su zadaci za Vas do sada bili najizazovniji?
Teško je nakon deset godina trajanja pregovora sa podjednakim entuzijazmom voditi proces i animirati ljude da budu i ostanu u njemu. Kada se 2012. godine formirala pregovaračka struktura i par godina nakon toga, za nas su bile najdinamičnije i najzahtjevnije. Brzo smo otvarali mnoga poglavlja, bila je to opšta mobilizacija u pregovaračkoj strukturi. Crna Gora je prva otvorila članstvo u pregovaračkoj strukturi za civilni sektor. Na funkciji glavne pregovaračice sam od decembra 2020. godine i moram reći da smo sada u zahtjevnijoj fazi, jer su se neke stvari usporile, nezavisno od kovid konteksta. Sada je jasno da treba uhvatitit finalni zamah za zatvaranje pojedinih poglavlja, što za mene jeste poseban izazov. Uložili smo značajne napore da, između ostalog, reanimiramo pojedine državne resore. Prošle godine smo bili svjedoci institucionalnih transformacija. Naš princip je bio da se sačuva jezgro ljudi koji su godinama radili na EU integraciji. Inicijativa naše kancelarije, koja je dobila “zeleno svjetlo” na prošloj sjednici Vlade, je podrazumijevala da se obezbijedi određeni finansijski podsticaj za sve članove radnih timova, a ne samo za one koji dolaze iz državnih institucija. Ovo je prvi put da imamo finansijske stimulanse za komplet članstvo sve 33 radne grupe za pregovore, što je odraz poštovanja prema onima koji godinama doprinose kvalitetu pregovora na svim nivoima.
Koji je to realan vremenski okvir da postanemo članica EU?
Ono na što se mi moramo fokusirati je naš unutrašnji scenario. On uključuje procjenu do kada naše obaveze koje su jasne u završnim mjerilima za ostala poglavanja pregovora, mogu biti okončane. Jedini slučaj gdje nemamo završna mjerila su poglavlja 23 i 24. Naš scenario smo uskladili sa novom metodologijom pregovora koji predviđa da završno sa 2024. godinom imamo ispunjen interni nivo obaveza. Sva ta projektovana scenarija zavise paralelno i od onoga što se dešava na političkoj sceni. Prvi, optimistični scenario podrazumijevao je da ključna imenovanja u pravosuđu budu kompletirana do kraja prošle godine. Međutim, to se nije desilo. Potrebno je, očigledno, više vremena ili više razumijevanja od strane političkih subjekata. Mnogo se govori o EU integraciji, ali moramo razumjeti šta o konkretno znači. To podrazumijeva neophodnost postojanja reformisanog izbornog zakonodavstsva, kao i dijaloga o ključnim imenovanjima u pravosuđu. Dakle, okvirna granica za ispunjavanje naših obaveza je kraj 2024. godine, ali ne smijemo zanemariti i pratiti dešavanja na nivou EU.
Šta Vam je na putu ličnog razvoja bilo ključno kako biste pretočili ciljeve u realne rezultate?
S obzirom na to da dolazim iz manje sredine, postojala je želja za širenjem vidika, sticanjem različitih znanja, upoznavanjem novih kultura i jezika. Moj ulazak u diplomatiju 2010. godine je možda najpragmatičniji primjer kako diplomatija može biti dobro upotrijebljena. Crnogorska diplomatska mreža je mala, a naši spoljno-politički ciljevi jasni. Članstvo u EU je jasan cilj i njemu se treba u potpunosti posvetiti. Počev od 2021. godine sam dio pregavaračke strukture i sve one pozicije koje su mi se kasnije otvarale, bile su na tom fonu. Funkcija koju trenutno obavljam spaja mobilizaciju i sinergiju rada sa svim našim institucijama što je posebno zadovoljstvo, jer radimo u timu. Zadovoljstvo je i animirati ljude da doprinesu nečemu što je dobro za našu državu, a istovremeno imati i diplomatski okvir za rad. To nije bilateralna diplomatija, već imate 27 država članica sa kojima ostvarujete kontakte, što je višestruko zanimljivo. Zadovoljna sam, jer sa ove pozicije mogu, čini mi se, najviše doprinijeti da Crna Gora postane bolje i prosperitetnije društvo.
Tekst: Sanja Čavor
Foto: Radio Kotor
