Piše: Radovan Bogojević, Televizija Prva
„Slovaci zaslužuju isto ribe u svojim ribljim štapićima kao svi ostali, a Česi isto kakaa u svojoj čokoladi,” rekao je u septembru predsjednik Evropske komisije, Žan Klod Junker u obraćanju Evropskom parlamentu i zaslužio gromoglasan aplauz. Bilo je to, međutim, gašenje požara, a uključivanjem šefa Komisije priča o različitom kvalitetu proizvoda u zapadnoj i istočnoj Evropi dostigla je svoj vrhunac. „U uniji jednakih ne može biti potrošača druge klase. Neću prihvatiti da se u nekim djelovima Evrope prodaje hrana lošijeg kvaliteta nego u drugim zemljama, iako je pakovanje i brendiranje identično”, rekao je Junker. On je kazao da već postoje pravila koja to zabranjuju i da ih treba sprovesti, pa je Komisija opredijelila milion eura da pomogne nacionalnim agencijama za hranu da bi se izborili s ovom praksom. Budući da zakoni EU dozvoljavavaju različite proizvode ako je sastav jasno označen na deklaraciji, ostaje nejasno na koja je tačno pravila mislio prvi čovjek Evropske komisije.
Evropska kanta za smeće i prehrambeni rasizam
Sumnje da je istočna Evropa „smetlište” EU, gdje se odlaže roba lošijeg kvaliteta, postoji još od pada Berlinskog zida, a potrošači iz istočnih zemalja već godinama odlaze u kupovinu u susjednu Austriju i Njemačku vjerujući da se tamo kvalitetniji proizvodi. No sve do prošle godine ovakve sumnje nisu bile podržane ozbiljnim naučnim istraživanjima, niti s najvećih političkih adresa. Nedavno su, međutim, zemlje istočne i južne Evrope sprovele su niz istraživanja različitog opsega i kvaliteta, no s istim rezultatom: razlika u proizvodima postoji. A onda su uslijedile i oštre političke reakcije, posebno od zemalja Višegradske grupe. Premijer Mađarske Viktor Orban opisao je situaciju kao „najveći skandal u skorijoj prošlosti”, dok je premijer Bugarske Bojko Borisov razlike u proizvodim nazvao svojevrsnim aparthejdom. Češki ministar poljoprivrede je rekao da se zemlje osjećaju kao „evropska kanta za smeće” dok su poljske novine situaciju nazvale „prehrambenim rasizmom”. Na kraju je slovački premijer Robert Fico rekao da se zemlje moraju same braniti i zaprijetio bojkotom proizvoda ukoliko Evropska unija ne učini nešto. Bio je to jedan od rijetkih slučajeva da zemlje Višegrada traže da se Briselu da više ovlaštenja, jer u posljednje vrijeme insistiraju na više slobode odlučivanja za nacionalne vlade.
Šta su tačno pokazala istraživanja? U Slovačkoj riblji štapići sadrže manje ribe nego u Austriji. U Češkoj je utvrđeno da u mesnom naresku ima mehanički otkoštene piletine, dok je u njemačkoj verziji nareska samo svinjetina. U Mađarskoj Nutela nije isto kremasta, a keks je manje hrskav nego u Austriji. Čak i deterdžent za rublje slabije pere na niskim temperaturama u Češkoj. Od 32 proizvoda čije je slovenačke i austrijske verzije testirane, deset je bilo lošijeg kvaliteta u Sloveniji, uključujući Milka čokolade drugačijeg ukusa, voćne jogurte s manje voća i Kola Kolu s više šećera. A onda je najmlađa članica Evropske unije sprovela opsežno istraživanje u kome je ispitano 26 proizvoda tj. njihove verzije u Hrvatskoj i Njemačkoj, dok je iza rezultata je stala Hrvatska Agencija za hranu. Prema istraživanju je 54% proizvoda bilo manjeg kvaliteta u Hrvatskoj dok je 60% bilo skuplje. Samo u 4 od 26 ispitanih proizvoda, cijena i kvalitet su bili isti. Viršle sadrže otkošteno meso, iako se ne bi smjelo označavali kao meso. Dječja hrana Hippo sadrži značajno manji udio povrća i veći udio riže od njemačkog proizvoda. Kašica ima manje repinog ulja u Hrvatskoj, koja je izvor omega 3 masnih kiselina, važnih za razvoj djece. Nutela sadrži surutku a u Njemačkoj samo obrano mlijeko, a voćni jogurt Activia ima manje jagoda a više šećera nego njemački. „Neki od njih proizvedeni su u istoj fabrici, što pokazuje da u njima postoje dva proizvodna lanca”, rekla je hrvatska predstavnica u Evropskom parlamentu, Biljana Borzan, koja je bila u jedan od inicijatora istraživanja. Borozan kaže da joj smeta kada neko banalizuje temu kako je Hrvatskoj bitno koliko lješnika ima u nuteli. „Ne radi se o tome, već o političkom pitanju ravnopravnosti svih građana, koja u ovom trenutku ne postoji,” zaključuje Borozan.
Na istoku to vole slađe
FoodDrinkEurope, lobistička grupa koja zastupa interese prehrambene industrije u Briselu, poručila je da su razlike koje postoje u prozvodima posljedica niza faktora, uključujući prilagođavanje lokalnim ukusima, dobavljačima i kupovnoj moći. I proizvođači su se oglasili sa sličnim argumentima. Iz Koka Kole su poručili da njihov napitak sadrži više fruktozno-glukoznog sirupa u češkoj i slovenačkoj verziji jer su prilagodili originalni recept lokalnom ukusu. Slično je saopšteno i iz SPAR-a, u čijoj je slovenačkoj verziji voćnog jogurta bilo 40% manje jagode a više šećera nego u austrijskoj, kao i kompanije koja pravi riblje štapiće s manje ribe za slovačko tržište. Pa čak i iz Henkela, prizvođača detrdženta čiju češka verzija slabije pere na nižim temereaturama, poručuju da se radi o prilagođavanju lokalnim navikama, jer po njima, Česi peru veš na većim temepraturama. Milka je negirala da postoje ikakve razlike u njenim čokoladama, i pored nalaza slovenačkih eksperata. Jedno od objašnjenja otpada i na nacionalna zakonodavstva, jer recimo Austrija ima zakon o minimalnoj količini ribe u ribljim štapićima, dok zemlje istočne Evrope to nemaju. Jedan od lanaca trgovina objasnio je hrvatskim medijima da oni ne mogu uraditi puno, jer i kada probaju da nabave proizvode direktno od proizvođača, u tome ih spriječe multinacionalne kompanije koje dozvoljavaju kupovinu samo preko određenog distributera za određenu zemlju. Predstavnici zemalja istočne Evrope doživljavaju ovakva objašnjena kao vrlo licemjerna, podsjećajući da su istraživanja pokazala da su vrlo često sporni proizvodi zapravo skuplji u istočnoj i srednjoj Evropi.
EU na potezu
EU je zadužila komesarku za pravdu, potrošače i jednakost polova, Čehinju Veru Jurovu, da se bavi ovim pitanjem i opredijelila milion eura za nacionalna ispitivanja i dodatni milion da se uspostavi jasna metodologija testiranja proizvoda. „Kada kažem da shvatam ovaj problem vrlo ozbiljno onda to i mislim”, kazala je Jurova i dodala „mi mislimo po prvi put da kažemo jasno: ovo je nefer komercijalna praksa.” Evropska komesarka se nada da će testiranje proizvoa i javno objavljivanje imena kompanija koje imaju različite verzije proizvode posramiti te kompanije, ili ih barem uplašiti bojkota.
Iako za sada nema najava o izmjeni zakona, hrvatska parlamentarka Biljana Borozan smatra da ne bi bili u ovom problemu da je zakon dobar. Saglasan je i češki premijer: „Aktuelni zakon u EU ne osigurava krivično gonjenje zbog obmanjujućih praksi. Moramo da ga promijenimo”, kazao je Bohuslav Sobotka. Česi su ranije najavili da će tražiti da se zabrani da postoje različitih verzije proizvoda ukoliko su one isto brendirane, s istim logom, fontom i ambalažom.
Neki proizvođači su već počeli da rade nešto na tom planu. Dr Oetker je stavio naljepnicu „specijalna edicija” na picu koja se prodaje u istočnoj Evropi, a koja ima manje mocarele nego ona iz austrijskih supermarketa. Slično planira i da uradi Tulip, koji stavlja mašinski otkoštenu piletinu u mesni narezak u Češkoj. Da bi izbjegao optužbe za obmanjujući brending najavili su da će ambalaža češkog i njemačkog proizvoda izgledati potpuno različito. Ima i potpuno drugačijih primijera. Bahlsen i Pepsi su nakon kritika riješili da će njihovi proizvodi biti apsolutno isti u svim zemljama EU.
Očekuje se da u prvoj polovini 2018. Zajednički istraživački centar (JRC) trebalo da ustanovi jedinstvenu metodologiju po kojoj bi se testirali proizvodi.
Tekst je objavljen u časopisu Ministarstva evropskih poslova “Eurokaz”.
