U Njegoševoj ulici u Herceg Novom od iduće godine biće stalno otvorena vrata kuće koju je sagradio i u kojoj je živio nobelovac Ivo Andrić. On se sa suprugom Milicom Babić doselio iz Beograda 1964. godine. Poslije njegove smrti, Opština Herceg Novi otkupila je kuću od njegovih nasljednika.
Ali, nijesu se opštinski oci proslavili brigom o tom zdanju, sve do prošle godine, ili tačno 50 godina otkako je Andrić posljednji put bio u Herceg Novom. Kuća je samo djelimično renovirana i otvorena za javnost, uz nekoliko sjajnih programa, izložbu “Ivo Andrić pisac i/ili diplomata” Tatjane Korićanac, promociju knjige “Andrić u Novom”, dr Vladimira Roganovića.
Onda je krenula značajna rekonstrukcija, koja će u fazama trajati do 2020. godine. Sredstva, u iznosu od 190 hiljada eura, je obezbijedila Evropska unija. Kuća nobelovca Iva Andrića postaće mjesto sjećanja na piščev život i djelo, mjesto kulture i susreta umjetnika. To je jedinstvena želja grada, njegovih žitelja i stvaralaca sa ovih prostora.
“Obnova Kuće Iva Andrića dio je projekta “Co Co Tour”, prekogranične saradnje – IPA, koje finansira EU. Partneri su organizacije iz Crne Gore, Albanije i Italije, čija je tema stvaranje tzv. eko muzeja. Herceg Novi je prepoznat kao grad koji ima potencijal da čuva svoje nasljeđe u svakom segmentu. Svoj eko muzej gradi kroz obnavljanje Kuće Iva Andrića i davanje novog života kući”, ističe rukovoditeljka Kancelarije za međunarodnu saradnju Opštine Herecg Novi, Simonida Kordić.
Zdanje će biti neka vrsta centra, sidrišta sveukupnog kulturnog nasljeđa Herceg Novog. Mjesto sjećanja, ali i stvaranja novih programa kojima će biti reafirmisana odrednica da je Herceg Novi grad kulture, kaže Kordić.
Radovi na objektu su u zamahu. Unutrašnjost će biti onakva kakva je bila dok je i Andrić koristio. Biće opremljena sadržajima koji su iz njegovog perioda ili imaju neku konekciju sa Andrićem. Kad je riječ o stalnoj postavci, stručnu riječ daće muzeolozi, a tačna specifikacija predmeta biće precizirana javnom nabavkom, za što će pomoć pružiti Muzej grada Beograda i Fondacija Iva Andrića, sa kojima lokalna uprava ima potpisan ugovor o saradnji.
U potpunosti se obnavlja i bašta, odnosno veliki botanički vrt. Napravljen je popis svih biljaka koje je Andrić zasadio, a to je 51 vrsta biljaka, kojima će biti ozelenjena okolina kuće. Tu će biti instalirana i oprema koja će omogućiti da se odvijaju razni programi.
“Nakon sprovedenog tendera po pravilima koje propisuje EU, u novembru prošle godine potpisan je ugovor sa konzorcijumom, čiji je nosilac „Hills & Waters”. Projekat adaptacije uradila je Agencija za izgradnju i razvoj Herceg Novog. Jedan od uslova je bio da izvođač ima i reference da je učestvovao u najmanje dva projekta koje finansira EU. Odmah su počeli radovi. Idu predviđenom dinamikom. Obnova će trajati dvije godine, a infrastrukturni radovi biće završeni na jesen ove godine. Najveći dio posla sada se zbog sezone odvija na unutrašnjosti objekta”, ističe Kordić.
Saradnja pod okriljem EU u različitim programima veoma je dragocijena za Crnu Goru i hercegnovsku opštinu.
“Ovo nam daje priliku za sticanje fantastičnog iskustva u radu sa projektima. Poslije toga naši ljudi dobijaju reference i mogu da budu nosioci važnih ino poslova. Stiču znanje i pouzdanje koje im nije bilo dopstupno proteklih decenija. S druge strane, tu je i izvor novca, posebno za projekte kulture, koji su ostajali na marginama investicionih planova. Pekograničnom sardnjom za ove projekte dobijamo sredstva EU kojima oživljava kulturološki duh Herceg Novog. Takođe, građani Herceg Novog na ovaj način mogu da vide da nisu zaboravljeni i da nisu na rubu evropskih i svjetskih zbivanja, već da imaju priliku da budu ravnopravni učesnici svega što ovaj svijet nudi”, navodi Kordić, potencirajući ulogu medija u ovakvim projektima.
Dr Vladimir Roganović: Na vidiku ostvarenje dužnosti i sna
Kulturološka i svakovrsna važnost istinske revitalizacije Kuće nobelovca Iva Andrića (KNIA) – nesamjerljiva je. Iznad svega za Herceg Novi i njegove građane – današnje i buduće. Ništa manje ni za bogato umjetničko i kulturno nasljeđe grada koji se s punim pravom gordi vijekovitom „titulom” grada umjetnika, kaže nam književni istoričar i leksikograf, rukovodilac ekspertskog tima za revitalizaciju Kuće nobelovca Iva Andrića, dr Vladimir Roganović.
“U tom literernom ikonostasu, jedini nobelovac među Južnim Slovenima zauzima naročito mjesto. Andrić nije tek klasik koji je interesantan samo književnim istoričarima i teoretičarima, što se ne bi moglo reći za mnogo književnika, čak ni onih ovjenčanih slavom Nobelove nagrade. Naprotiv! I 43 godine nakon njegovog odlaska on je „živ” pisac, preveden na više od 50 jezika. Andrić se čita, o Andriću se razmišnja i govori u Evropi”, ističe dr Roganović.
Na izvjestan način to može da posvjedoči i činjenica da upravo priprema predavanje o mediteranskim, hercegnovskim Andrićevim zimama, koje će predstaviti na moskovskom Univerzitetu Lomonosov ove jeseni.
Istražujući godinama Andrićev život i djelo, dr Roganović je uvjeren da će u decenijama koje dolaze Andrić biti „življi”, a njegovo djelo, prožeto dubokim humanizmom – aktuelnije.
“Utoliko je veća i obaveza prema dolazećim naraštajima, prema „novim”, mladim Novljanima i našim gostima, da revitalizaciju KNIA dovršimo na dostojan način i da ona bude kreativni izvor za ljude iz cijeloga svijeta. Da kuća „živi”, ne samo da postoji! Jer, Andrić spada među velikane koji su perom „upisali” Novi na literarnu mapu svijeta. Zato je to poduhvat pred kojim i najveći napor dobija svoj puni smisao”, kaže dr Roganović.
On je inicijativu o revitalizaciji KNIA 7. septembra 2017. godine uputio najvišim predstavnicima Opštine Herceg Novi. Došla je u dobar čas. Korespondirala je sa čvrstom namjerom da Andrićeva kuća dobije međunarodni kulturni, obrazovni i turistički značaj:
“Odgovor sam dobio istoga dana kada je upućen! To su bili više nego ohrabrujući impulsi. Došlo je vrijeme da se iz faze intenzivne komunikacije koju sam vodio sa predstavnicima Muzeja grada Beograda, Zadužbine Ive Andrića i sa drugim institucijama pređe u fazu realizacije reprezentativnih programa. Zajedno sa mojim timom, a u odličnoj koordinaciji sa Kabinetom predsjednika Opštine, Turističkom organizacijom, Agencijom za izgradnju i predstavnicima stručnih službi, sačinjene su Studija izvodljivosti, SWOT analiza i Plan programskih aktivnosti. To je rezultovalo svečanim otvaranjem KNIA 16. jula 2018. i nizom reprezentativnih pilot-programa”, priča ključna ličnost u poduhvatu obnove ovog zdanja na Toploj.
Posebno je vrijedno podsjetiti da su posjetioci KNIA imali rijetku priliku da vide autentičnu Andrićevu Nobelovu nagradu (medalju i diplomu) koja je prvi put izložena u Crnoj Gori. Više od 5.000 posjeta KNIA u rekonstrukciji tokom pilot-programa koji je trajao 42 dana, ogromna pažnja koju su iskazali mediji iz čitavog regiona i iznad svega zadovoljstvo posjetilaca zbog oživljavanja Andrićevog vrta i dijela kuće – jaki su dokazi da je u ovoj fazi projekta urađeno mnogo i dobro.
Dr Roganović dodaje i da je izuzetno važno što je zahvaljujući vrijednom radu nadležnih službi u Opštini značaj revitalizacije KNIA prepoznala i IPA.
“Za taj cilj IPA je opredjelila finansijska sredstva, što daje novu i dragocjenu energiju projektu. Veoma sam srećan što se projektne aktivnosti odvijaju u skladu sa standardima i u zadatim vremenskim okvirima. Još srećniji što je na vidiku ostvarenje naše dužnosti i sna više generacija hercegnovskih i drugih naših kulturnih poslenika i entuzijasta. Oni su u vremenima koja često nisu bila naklonjena literaturi niti kulturi – održavanjem kulturnih manifestacija i naučnih skupova – doprinijeli da se očuva sjećanje na Andrića: nobelovca koji je Herceg Novi odabrao – po srodnosti”, poručuje rukovodilac ekspertskog tima, dr Vladimir Roganović.
Miraš Martinović: Odgovornost na organizatorima programa
Andrićeva kuća napokon će biti u pravoj funkciji, kuća kulture, gdje će se odvijati različiti kulturni sadržaji. Kultno mjesto, osobeni znak Herceg Novog. Hram koji će biti interesantan za svakog, uvjeren je crnogorski književnik, Miraš Martinović.
“Dosta je bila bez funkcije, u funkciji kafane. Ranije vlasti nijesu prepoznavale njen značaj i šta ona može biti za grad, kakva tačka na kulturnoj mapi grada. Zato ovoj gradskoj vlasti treba uputiti komplimente. Evropska unija je naravno dala pomoć. Pa danas, uskoro, Herceg Novi dobija ono što je bilo tu – kuća jedinog nobelovca u novom ruhu i sa novim vizijama, nadam se”, kaže Martinović.
Ipak, sada kada je kuća skoro renovirana, s prostorima koji će biti u funkciji, upozorava one koji će voditi Andrićevu kuću, da treba uvijek da imaju na umu čija je to bila kuća, te da programi koji budu tamo organizovani, imaju i kvalitet i nivo:
“Tu se ne bi smjelo svaštariti. Za nastup u toj kući i prostoru koji zahvata – ulaznica treba da bude kvalitet. Odgovornost pred tom činjenicom imaju, a i na sebe je uzimaju, oni koji brinu o kulturi Herceg Novog i oni koji uređuju programe koji će ubuduće biti organizovani u tom prostoru. Naravno odgovornost ima i gradska uprava kao krovna nad svim što se dešava u Herceg Novom”, ističe Martinović.
Ana Zambelić Pištalo: Programi će biti kvalitetni i održivi
Sekretarijat za kulturu, društvene djelatnosti i obrazovanje će, čim završi rekonstrukcija, početi sa programima kako kuća ne bi doživjela sudbinu koju je imala u prethodnom periodu. Za to postoji saglasje lokalne uprave i šire javnosti, uvjerava sekretarka Ana Zambelić Pištalo.
“Namjeravamo da formiramo Savjet, koji će se baviti programima u ovoj kući. Cilj nam je da ona bude održiva tokom cijele godine, dostupna svima i da programi u njoj budu dostojni djela i lika Andrića, ali i svih umjetnika i stvaralaca koji su živjeli u našem gradu. Novljani su posebno osjetljivi na prošlost i ponosni na sintagmu da je Herceg Novi grad kulture. Međutim, to moramo u budućnosti da opravdamo i održimo, te da programi u ovoj kući budu kvalitetni i održivi, da kuća sama sebe, ili bar jednim dijelom, održava i finansira”, naglašava Zambelić Pištalo.
Zato će osim estetskog, umjetničkog, pedagoškog aspekta, koji je veoma važan, programi imati i dozu komercijalnosti. Posjetiocima će biti dostupan bife i gastro bar, ističe Ana Zambelić Pištalo.
Ona naglašava i saradnju sa Narodnim muzejom Beograda, Fondacijom Iva Andrića, kao i Višegradom. Jer, Andrić je proveo djetinjstvo i osnovno školovanje u Višegradu, a zrele godine u Herceg Novom.
Sekretarijat će u septembru sprovesti anketiranje Novljana i istražiti njihove kulturne potrebe, što je preduslov za izradu Strategije razvoja kulture.
Kana Tomašević: Kontrola trošenja sredstava EU
Za ovaj, kao i za sve projekte Evropska komisija (EK) nastoji da obezbijedi tzv. zdravo finansijsko upravljanje sredstvima Evropske unije (EU). S obzirom da dodjeljuje sredstva onim zemljama koje pretenduju da postanu dio evropske porodice, to je zadatak svake države koja dobija sredstva EU, da, radom svojih institucija, koje su zadužene za implementaciju projekata, garantuje najbolje korišćenje budžeta Zajednice. Tako bi finansijski interesi EU bili zaštićeni od nepravilnog trošenja sredstava.
Radi smanjenja nepravilnog trošenja sredstava koje dodjeljuje EU, u Crnoj Gori je, u okviru Ministarstva finansija, tačnije Direktorata za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći, uspostavljena Direkcija za prvi nivo kontrole, čiji je osnovni zadatak da zaštiti finansijske interese EU, odnosno da kontroliše trošenje sredstava iz njenog budžeta, vodeći računa koji troškovi mogu biti prihvaćeni za finansiranje određenih aktivnosti trilateralnog programa Italija – Albanija – Crna Gora. U okviru njega se realizuje i projekat “Co.Co.Tour”, odnosno obnova Kuće nobelovca Iva Andrića.
“Cilj “Co.Co.Tour” projekta je da garantuje pametan, inkluzivni i održivi rast primorskih zajednica u ciljnim područjima kroz razvoj prekograničnog modela saradnje, zasnovanog na nasljeđu, ali i da bude garant unapređenja turizma i inovacija. Ono što je najvažnije, rezultati projekta su konkretni, vidjljivi, mjerljivi i ostaju u Crnoj Gori, budućim generacijama. U okviru provjere prihvatljivosti troškova, imali smo priliku da posjetimo Opštinu Herceg Novi, gdje smo i na licu mjesta utvrdili da se projekat sprovodi u skladu sa uspostavljenim programskim pravilima. Imamo zaista dobru saradnju sa Opštinom Herceg Novi i uvijek smo spremni da im izađemo u susret u cilju ispunjavanja zajedničkih programskih interesa”, ističe Kana Tomašević iz Sektora za finansiranje i ugovaranje sredstava EU pomoći, Ministarstva finansija.
Partneri u projektu
“Co Co Tour” je proizvod kontakata i partnerstva koje Agencija za lokalnu demokratiju iz Nikšića ima sa Opštinom Herceg Novi. Predstavnik Herceg Novog je u Upravnom odboru velike mreže za lokalnu demokratiju kojoj pripada ta NVO sa još desetak crnogorskih Opština, Zapadnog Balkana i Evrope.
“Projekat je ocijenjen kao poseban, sadržajan i drugačiji. Naša uloga je da pružimo infrastrukturnu podršku Opštini u obnavljanju kuće Iva Andrića kroz promotivne aktivnosti”, naglašava izvršni direktor Agencije za lokalnu demokratiju, Kerim Međedović.
To podrazumijeva sadržaj za aplikaciju za mobilni telefon, kako bi posjetioci doživjeli razna mjesta i događaje vezane za život Andrića i Herceg Novi iz onog i današnjeg vemena. Zatim proizvodnju videa i promotivnog materijala, razglednica, postera, brošura i dr.
“Naša obaveza je takođe organizacija završnog događaja kada bude gotova rekonstrukcija, u dogovoru sa Opštinom. Promovisaćemo radove na kući i dostupne sadržaje koje pokušavamo da uklopimo u koncept eko muzeja”.
Priča o Andriću tek počinje
Krajem septembra, ili početkom oktobra, u Podgorici će biti održana izložba, koja je dio programa “Dani evropske teritorijalne saradnje”. Biće, uz fotografije, predstavljen i projekat “Co.Co.Tour” – obnova kuće Iva Andrića. Od svih u Crnoj Gori on je izabran kao jedan od najreprzentativnijih, pa će biti prikazan i na CBS-u.
Herceg Novi je jedini grad u kome je Ivo Andrić podigao kuću, u vrijeme najveće slave, nakon što mu je 1961. dodijeljena Nobelova nagrada za književnost. U “gradu koji ima naročitu auru” pronašao je ambijent koji ideju oplemenjuje, misao izoštrava, a plemenitu namjeru osnažuje.
Priča o Andriću je tek počela, jer će odgovore na pitanja koje je postavio dr Vladimir Roganović, u knjizi “Andrić u Herceg Novom” tražiti naraštaji: Šta je genijalnog umjetnika, proznog graditelja djela “Na Drini ćuprija”, “Prokleta avlija”, “Most na Žepi”, podstaklo da među svim mjestima zemaljskog šara sagradi kuću baš na ovom parčetu obale? Sunce, svjetlost, prirodno okruženje grada koji vjekovima nadahnjuje umjetnike? Ili ljubav?”
Autor: Vuk Ilić
Ova priča je nagrađena na ovogodišnjem konkursu, koji je realizovan u skladu sa Strategijom informisanja javnosti o pristupanju Crne Gore Evropskoj uniji 2019-2022, u okviru projekta EU4ME, koji finansira EU, a sprovodi UNDP.
