U okviru INTERREG V-B Adriatic-Ionian ADRION Programme 2014-2020, Opština Pljevlja sprovodi projekat ,,VUNA kao izvanredna strateška prednost” (WOOL as Outstanding Opportunity for Leverage), poznatiji pod akronimom WOOL. Ovaj projekat, kojim rukovodi Tehnološki Park Pordenone SCPA, Italija – kao Lead Partner, sprovodi se u šest Jadransko-jonskih država: Italiji, Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Grčkoj. Ukupna vrijednost projekta je 1 342 775,00 EUR, od kojih Opštini Pljevlja, kao partneru na projektu budžetom pripada 115 558,40 EUR. Osim Opštine Pljevlja iz Crne Gore, u projektu učestvuje i Opština Žabljak sa budžetom na projektu od 83 374,80 EUR.
Iako je vuna duboko ukorijenjena u našem kulturnom nasleđu, danas se rijetko prerađuje, uglavnom samo za potrebe domaćinstva koje se bavi stočarstvom, a tržišni potencijal proizvoda od vune je potcijenjen.
Opšti cilj projekta WOOL je da se valorizuje vuna kao bitan prirodni resurs i da se zaštiti kulturno nasleđe ručno pravljenih proizvoda od vune. Da bi se povećala atraktivnost rukotvorina od vune, potrebni su treninzi, razmjena dobrih praksi i izgradnja kapaciteta za lokalne umjetnike i zanatlije. Kombinacija tradicionalnog znanja i modernog dizajna omogućiće tradicionalnim proizvodima od vune da dobiju veću atraktivnost i da budu valorizovani na pravi način.
Opština Pljevlja je prepoznala važnost vune kao prirodnog resursa Crne Gore, koji je duboko ukorijenjen u našoj tradiciji. Značaj vune naši preci i te kako su znali da cijene. Crnogorski domaćini vrednovali su se, u tim davnim vremenima, i prema veličini stada ovaca koje su posjedovali, odabrani vrijedni čobani napasali su ovce na obroncima naših planina i na bogatim pašnjacima, dok su zvuci njihove frule i pjesme odjekivali u daljini.
Krajem maja i početkom juna, kada se snjegovi gotovo potpuno istope na planini, osim u skrovitim usjecima gdje ih ponekad dočeka i novi snijeg, kada sve ozeleni i olista, kada dođu provjereno topliji dani, da znaju da su njihove ovce sasvim sigurne i zaštićene od nenadane hladnoće, kada dobro odmjere vrijeme svojim iskusnim okom, opet trudeći se da to bude približno u isto vrijeme svake godine, domaćini bi organizovali ručnu strižu ovaca. U ovom događaju učestvovali bi svi članovi porodice i mladi i stari. Birao bi se jedan od onih tihih dana, bez puno vjetra, ali i bez velike vrućine, poranilo bi se. Od alata bile su to samo stare gvozdene makaze nasleđene sa koljena na koljeno, važne za svakog domaćina. Ako je stado veće, znala bi se ova alatka i pozajmiti od komšije, koji toga dana nije namjeravao strižu ovaca u svom gazdinstvu. I mlađi ukućani bi pomagali starijim, naučeni ovom važnom poslu od svojih roditelja, a oni opet od svojih roditelja, da se tradicija očuva i ne zaboravi. Vješte ruke brzo bi obavile posao. Cilj je bio završiti posao bez odugovlačenja, ali ne povrijediti nijednu ovcu. Vrijedne domaćice bi zatim vunu sortirale, lošije dijelove bi odbacile, vuna bi se zatim prala pažljivo na potocima bistrom vodom i uz upotrebu domaćeg sapuna. Zatim bi se sušila na suncu, pa češljala.Vuna bi se potom prela pomoću preslice i vretena, što tanja nit, mlada djevojka bila bi na boljem glasu.Vuna bi se i prepredala, na kraju ostavljala u klupčad, spremna za pletenje priglavaka, čarapa, džempera, prsluka i drugih proizvoda. Po želji bi se obojila prirodnim bojama, ali ipak je bila najzastupljenija bijela i singava vuna. Postojali su razboji za tkanje. Pa su se tkali i ćilimi. Postojale su i vunovlačare, ne samo u gradu već i u mnogim selima. Vunu je imao ko da otkupi. Vuna i ljudi povezani su kroz vjekove neraskidivim vezama.
Na žalost, sada se najveći procenat vune baca, jer ne postoji organizovani otkup vune. Tradicija predenja vune i uopšte obrade vune polako izumire, sve je manje mladih žena koje znaju da obrađuju vunu.
U opštini Pljevlja još uvijek postoji impozantan broj od preko 10 000 ovaca, a 179 domaćinstava imaju stada od preko 30 ovaca. Striža ovaca se obavlja na tradicionalan način, takoreći istim onim makazama za strižu kao nekada. Sada, stočari bi svoju vunu listom svi prodavali, ako bi postojala pristojna cijena otkupa, ne bi je bacali, kao što se to nije ni radilo u prošlosti.
Uglavnom starije žene i dalje čuvaju tradiciju ručno izrađenih predmeta od vune, većinom odjevnih i ukrasnih predmeta. Svjedoci smo da te proizvode visoko cijene strani turisti i da se oni kupuju u velikom broju. Upravo je jedan od ciljeva radionica koje se sprovode u okviru projekta WOOL da se oživi tradicija pletenja, tkanja i uopšte obrade i pripreme vune za dalje korišćenje, kao i da se ukaže na to koliko je očuvanje ovog resursa, koji je ukorijenjen u našoj tradiciji, od izuzetnog značaja. Projekat WOOL stavlja akcenat na očuvanje i korišćenje vune. Prva karika, od koje sve počinje, su svakako stočari sa svojim grlima ovaca koji i uprkos brojnim nedaćama, uzgajaju ovce.
Opština Pljevlja je do sada sprovela radionice tkanja, šišanja ovaca; sortiranja i pranja vune. Slijedi još niz radionica u vezi sa daljom obradom, korišćenjem i primjenom vune. Ovaj projekat ukazao je i na problem spaljivanja, tj. uništavanja vune ne samo u našoj zemlji nego i u širem regionu, a istovremeno i na veliki uvoz vune sa stranih tržišta koja se nabavlja po relativno visokim cijenama. Dakle, svoj tradicionalni prirodni resurs se baca i uništava, a gotov proizvod od tog istog resursa se kupuje iz inostranstva.
Vuna se sve više koristi i u visokoj modi, pa je potražnja za njom sve veća.
Kroz projekat VUNA Opština Pljevlja je, u saradnji sa Opštinom Žabljak, angažavala eksperte za izradu Strategije u kojoj je detaljno obrađeno trenutno stanje na teritoriji Crne Gore u vezi sa vunom, njenom zastupljenošću, tipu, kvalitetu i upotrebi. Opština Pljevlja je u saradnji sa Opštinom Žabljak organizovala okrugli sto sa brojnim zainteresovanim stranama, na kome su prisustvovali i predstavnici Ministarstva poljoprivrede Crne Gore, kako bi se upoznali sa projektom WOOL, a vuna postala vidljivija i podstakla na razmišljanje kako doći do njene dalje valorizacije i postavljanja na mjesto koje zaslužuje. Vuna ima poseban značaj u turističkoj ponudi, u očuvanju tradicije i kulturnog identiteta jedne zemlje.
Cilj projekta je da se što veći broj uzgajivača ovaca, umjetnika i zanatlija koji se bave izradom tradicionalnih rukotvorina od vune kao i sve zainteresovane strane uključe u projektne aktivnosti i da se zajedno sa svim zemljama učesnicama projekta WOOL radi na međusobnoj povezanosti kroz sačinjenu mrežu i potpisani memorandum o saradnji, vidljivosti i valorizaciji VUNE kao prirodnog resursa od visokog značaja. Takođe, jedan od ciljeva zemalja učesnica na projektu, je da se kroz promovisanje i različite aktivnosti u vezi sa vunom podstakne na razmišljanje i pokuša da se poboljša generalno stanje stočara i valorizuje vuna na što bolji način, jer je njena važnost, možemo reći, kroz vjekove, nesumnjivo opravdana.
Kolika je zainteresovanost za VUNU i proizvode od VUNE Opština Pljevlja, je imala priliku da se direktno uvjeri i na nedavno održanom Sajmu evropskih projekata u okviru obilježavanja Mjeseca Evrope, a koji je održan ispred Dvorca Petrovića na Kruševcu, u Podgorici, 28.maja 2022. godine. Na sajmu je prisustvovala menadžerka Opštine Pljevlja Nataša Marković sa saradnicima. Za štand Opštine Pljevlja vladala je velika zainteresovanost, pogotovo za rukotvorine od vune i za projekat WOOL. Štand Opštine Pljevlja posjetili su visoki zvaničnici ministarstava Crne Gore, predsjednica privredne komore Crne Gore, predstavnici ambasada, predstavnici EU, nevladinih organizacija, univerziteta, medija, kao i brojni građani i građanke.
Vunu treba sačuvati i za generacije koje dolaze. Za vunu i njenu primjenu i korišćenje vezani su mnogi običaji naše zemlje po kojima smo prepoznatljivi, koje jedino čuvajući vunu, možemo sačuvati od zaborava. Čuvajući svoje običaje i tradiciju čuvamo i svoje biće, ono što mi istinski jesmo. Tako trajemo.
Autorke: Nataša Marković, menadžerka Opštine Pljevlja, Gorica Vuković, menadžerka Opštine Žabljak i Ana Vojinović, savjetnica u Službi menadžera Opština Pljevlja
