U Crnoj Gori se sa redovnom reciklažom papira krenulo još 2012. godine, s ciljem promocije i podizanja svijesti šire javnosti, preduzeća i državne administracije o konceptu društvene odgovornosti kao jednog od mehanizama za sprovođenje održivog razvoja. Akcija se iz mjeseca u mjesec povećava, kako u pogledu broja učesnika, tako i u pogledu prikupljenih količina papira koji se upućuju na obradu u Reciklažni centar.
I Kancelarija za evropske integracije priključila se ovoj akciji, a uz podršku Reciklažnog centra, zaposleni u KEI počeli su i sa prikupljanjem i sortiranjem i drugih vrsta otpada – limenki i plastike.
Za više od sedam godina trajanja akcije reciklaže papira u Crnoj Gori, i uz učešće od oko 30 institucija, međunarodnih organizacija, škola, preduzeća, prikupljeno je i na obradu u Reciklažni centar upućeno oko 20 tona papira, starih novina i kartona. Redovnu mjesečnu akciju reciklaže papira organizuje svakog poslednjeg četvrtka u mjesecu Direkcija za mediteranske poslove u Ministarstvu održivog razvoja i turizma. Svi zainteresovani se ovoj akciji mogu priključiti slanjem e-maila na kor@mrt.gov.me.
Predstavnici nevladinog sektora govore za Eurokaz o značaju održivog načina života, očuvanja životne sredine, edukaciji i brojnim sprovedenim aktivnostima.
Direktor nevladine organizacije „Zeleno Srce“ i član Radne grupe za poglavlje 27 – Životna sredina i klimatske promjene, Petar Krivokapić, smatra da su građani Crne Gore svjedoci izraženijih klimatskih promjena.
„Rekao bih da naročito mlađa populacija razvija svijest o značaju održivog načina života koje je uslov očuvanja životne sredine, ali i sopstvenog zdravlja, koje će ubuduće sve više biti posljedica prekomjernog zagađenja“, rekao je Krivokapić za Eurokaz.
Pojasnio je da je NVO „Zeleno Srce“ osnovana iz ideje da nam zdrava budućnost nije zagarantovana. „Uvidjeli smo da koncept zelene ekonomije nije naš izbor, već neophodnost i da moramo koristiti ono što imamo da utičemo na pozitivne promjene u našem okruženju tj da promovišemo odgovorno ponašanje kroz moderan način života i rada, da ukažemo na neophodnost ličnog angažovanja kako bi se te posledice preduprijedile ili smanjile“, dodao je on.
Kako ističe, NVO Zeleno Srce je 2013. god prepoznala potrebu većeg učešća takozvanih „zelenih vijesti“ pa su iste godine pokrenuli web portal www.reciklirajte.me kao prvi ekološko-energetski portal u Crnoj Gori, kao i Facebook zajednicu koja danas broji blizu 2.700 pratilaca.
„Portal je u fazi modernog redizajna i uskoro će nastaviti sa radom. Prepoznali smo problem povećavanja opasnog EE otpada (električni i elektronski) kao i problem primarne selekcije i drugih vrsta otpada, naročito „suvog“ kao što je plastika, pet i papir. Naredne 2014. godine, Ministarstvo održivog razvoja i turizma i Agencija za zaštitu životne sredine su nam pružili pomoć i kroz Memorandum o razumijevanju pomogli da realizujemo drugi naš projekat „Zelena inteligencija“, kako bi se stvorile osnove da se uspostavi sistem primarnog prikupljanja, selekcije i ekološki prihvatljivog odlaganja EE otpada od pravnih lica. Do danas je sakupljeno preko 200.000 kilograma EE otpada, uz punu podršku licencirane firme Hemosan iz Bara“, naveo je Krivokapić.
Kako kaže, naišli su na podršku više od 100 društveno odgovornih institucija, opština, velikih i malih preduzeća, kao i određenog broja samoinicijativnih građana koji su dokazali da kod nas zaista postoje ljudi koji su ekološki osviješćeni i spremni da i najmanji uređaj, kao sto je mobilni telefon, selektivno odlože, uz svoj lični dodatni napor.
„Naša inicijativa ide ka proširenju svijesti o primarnoj selekciji i drugih vrsta otpada, kao osnove za uspostavljanje sistema selektivnog odlaganja i kasnije reciklaže. Od 2017. godine nas je podržala firma Monte Eko reciklaža, licencirana za otpadni papir, uz uz čiju smo pomoć i podršku dosadašnjih društveno odgovornih institucija raspodijelili preko 350 modernih kutija od recikliranog kartona,po EU standardima, koje služe za selekciju papira na izvoru (kancelarija, arhiva, računovodstvo)“, saopštio je Krivkapić.
Kao član Radne grupe za pregovaračko poglavlje 27, smatra da je proces vrlo obiman i zahtjevan, naročito finansijski. „Utisak je da se radi posvećeno, ali sam mišljenja da se šira zajednica mora više angažovati kako bi uspostavili sistem koji nam je u interesu, a koji EU direktive propisuju, moraju se stručni timovi okupiti, aplicirati sa projektima prema EU fondovima i dobre ideje će se moći realizovati kroz finansijsku podršku ili privatno-javno partnerstvo“, poručio je Krivokapić.
Direktor Ekološkog pokreta Ozon, Aleksandar Perović, podsjeća da je Ozon od 2013. godine, od samog početka realizacije u Crnoj Gori, uključen u kampanju ,,Svaka limenka se računa“, što im, kako kaže, predstavlja veliko zadovoljstvo, jer rade sa partnerima koji djele iste vrijednosti i posvećenost promovisanju reciklaže.
„Kampanja tj. program ima međusektorski karakter, što je posebna vrijednost. U Crnoj Gori u realizaciji programa uključeni su proizvođači pića, lokalne uprave, sanitarne deponije, nevladine organizacije koje se bave zaštitom životne sredine, obrazovne ustanove, ugostiteljski i prodajni lanci, muzički festival, zaista veliki broj institucija i manifestacija. Kada pričamo o ostvarenim rezultatima programa ,,Svaka limenka se računa“, podijelio bih na one vidljive,kakav je, na primjer, pet tona sakupljanih limenki u poslednje tri godine i one koje su oku običnog posmatrača nevidljive, kakav je doprinos smanjenju emisije ugljen-dioksida (C02) i globalnog zagrijavanja. Ako znamo da tona recikliranog aluminijuma smanjuje učešće ugljen-dioksida u atmosferi za devet tona, nadam se da ćemo shvatiti koliki je važan taj nevidljivi rezultat. Svakako da program ima sjajne rezultate i u kontekstu broja institucija koje su opremljene namjenskim kutijama i drugim posudama za selektivno odlaganje limenki, brojem akcija, dešavanja i manifestacija na kojima se program realizuje, kao i brojem posjetilaca i korisnika sa kojima je ostvarena interakcija“, rekao je Perović za Eurokaz.
Ozon je, kako je rekao, imao priliku da program „Svaka limenka se računa“ realizuje u osnovnim školama širom Crne Gore, a naročito ističe od Nacionalnog savjeta za obrazovanje akreditovani program za stručno usavršavanje nastavnika ,,Obrazovanje o upravljanju otpadom“, čiji je autor zajedno sa Snežanom Grbović. Perović podsjeća i da je tokom 2016. godine organizovano takmičenje u sakupljanju limenki u kom je učestvovalo osam osnovnih škola iz Nikšića i Podgorice, a tri najbolje nagrađene su interaktivnim tablama i projektorom za nastavu, što je još jedan konkretan održiv rezultat programa ,,Svaka limenka se računa“.
„Meni je u sjećanju ostala posebno draga uspješna priča iz Berana, 2015. godine, kada su učenici sedam beranskih osnovnih škola za mjesec dana sakupili oko 20.000 limenki, što je negdje oko 300 kilograma i tako ,,očistili“ grad od ove vrste ambalažnog otpada. Kao nagradu organizovali smo im sa Opštinom Berane putovanje i posjetu spektakularnoj izložbi ,,Džinovi Patagonje“, koja je bila na Jadranskom sajmu u Budvi, što je nešto što će se dugo pamtiti. Zbog ovakvih detalja vjerujem da rezultati programa poput ,,Svaka limenka se računa“ moraju biti sagledani na mnogo kompleksniji način od, recimo, akcija čišćenja, koje su najprisutnije kada pričamo o ovoj oblasti“, rekao je on.
Perović smatra da edukativni programi o upravljanju otpadom moraju biti dio zvaničnog obrazovnog sistema. „Naročito ako pratimo savremene trendove i mijenjanje konteksta ove problematike, koja je kroz cirkularnu ekonomiju sagledana na potpuno drugačiji, usudio bih se reći, dijamentralno suprotan način od dosadašnjeg, što je otvorilo prostor i za preduzetničke i inovativne ideje. Naravno, i programi koji se bave životnom sredinom i klimatskim promjenama morali bi biti mnogo više prisutni u obrazovnom sistemu nego što je danas slučaj“, dodao je on.
Vjeruje da je potrebno da Nacionalni savjet za obrazovanje otvori prostor za sve kvalitetne programe, bez favorizovanja bilo koje grupe stručnjaka ili sektora, a, kako smatra, posebno je bitna edukacija edukatora, koji zbog velikog opsega obaveza tokom radnog vremena realno ne mogu da isprate sve što se dešava i što je pozitivna praksa. Podsticati inovativnost u radu je posebno bitno, dodaje on, i taj segment obrazovanja je potrebno značajno unaprijediti i strateški podsticati.
Jedna od oblasti koja je u fokusu aktivnosti Ozona je upravljanje otpadom, pa, kako je rekao Perović, imaju veliki broj aktivnosti čiji je cilj promocija reciklaže i uopšte pametnog sistema upravljanja otpadom. Pomenuo je saradnju sa Pivarom ,,Trebjesa“, kroz kampanju ,,Rock&Recycle“ koja se već sedam godina realizuje na najvećem domaćem muzičkom festivalu ,,Lake fest“, a realizovana je i na popularnim festivalima Sea dance i Bedem fest, u kojoj je fokus na reciklaži plastične ambalaže.
„Sakupljenim čašama sa Lake festa smo dali umjetnički duh, tako što je akademsnki vajar Marko Petrović Njegoš napravio gigantske skulpture vidre i potočne pastrmke, kako bi se istakla važnost zdravih vodnih ekosistema i skrenula pažnja na ugroženost vrsta. Takođe, sa Pivarom ,,Trebjesa“ ove godine realizujemo i projekat ,,Otpad i Budućnost“, sa kojim smo pobijedili na Pivarinom konkursu, čiji je cilj promocija pametnog upravljanja otpadom, a akcenat na primjeni savremenih tehnologija i opreme za reciklažu. Nabavićemo pametnu kantu za ambalažni otpad i napraviti javna dešavanja u sedam gradova u Crnoj Gori, kako bi što više građana imalo priliku da se upozna sa konceptom pametnog upravljanja otpadom“, saopštio je Perović.
U Ozonu su ponosni i na višegodišnju saradnju sa Coca – Cola HBC kroz kampanju ,,Uhvati čist talas“ koja se realizuje u Budvi, a od naredne godine, vjeruju, i u još primorskih opština u kojima je fokus na reciklaži otpadne ambalaže i sprečavanju nastanka morskog otpada.
„Ova kampanja takođe ima međusektorsko partnerstvo i uključuje veliki broj partnera iz institucija sistema sa državnog i lokalnog nivoa, javnih preduzeća, zakupaca plaža i plažnih barova, nevladine organizacije koje se bave upravljanjem otpadom i zaštitom životne sredine, što je od posebnog značaja. Tokom prve godine realiacije za tri mjeseca ljetnje sezone na oko 30 plaža i ugostiteljskih objekata sakupljeno je oko 92 tone staklene i plastične ambalaže i otpadnih limenki, koje su predate u proces reciklaže, pa je kampanja ,,Uhvati čist talas“ dobila godišnju nagradu Unijeo poslodavaca Crne Gore za 2018. godinu“, pojasnio je on.
Podsjetio je i da su u Baru, Budvi , Kotoru i Herceg Novom realizovali kampanju ,,Ubaci PET, opet“, tokom koje su građane, odnosno kupce u megamarketima u kojima su imali improvizovane punktove, nagrađivali promotivnim materijalima za pet komada otpadne ambalaže i na taj način predstavili u praksi koristi od depozitnog sistema.
„Učestvujemo tradiconalno u manifestacijama za djecu kakva je ,,Dan Sunca“ i druženjma koje organizuje vrtić ,,Pčelica“, sa namjenski razvijenom radionicom na temu reciklaže, gdje koristimo čepove, pa smo posebno ponosni i na taj segment stvaranja ekološke svijesti. Ne bih da budem neskroman, ali zaista mnogo radimo, pa kad ovako nabrajam i sam se začudim koliko se toga realizuje tokom godine. Uz sve ovo učestvujemo aktivno u radnoj grupi za donošenje novog zakona o upravljanju otpadom, a učetvovali smo i u izmjenama i dopunama Državnog plana upravljanja otpadom do 2020. godine, gdje smo predložili formiranje pametnog centra za upravljanje otpadom u Nikšiću“, ističe Perović.
On smatra da su, kad je u pitanju značaj reciklaže i, generalno, očuvanja životne sredine, građani osvješćeni u mjeri u kojoj efikasno funkcioniše sistem, njegove institucije, javne politike, strategije i planovi, zakonska i podzakonska akta i tu nema puno prostora za manipulacije.
„Kada pričamo o upravljanju otpadom, jasno je da postojeća infrastruktura i sistem organizacije, pa i sam sistemski pristup ovoj problematici nijesu na nivou koji prati (ne)kulturu življenja i trendove u našem društvu. Upravo zato često ističem da pogubne navike kakve su nekontrolisano odlaganje otpada, nijesu samo interesantne sa ekološog aspekta, odnosno odnosa prema životnom okruženju, već imaju i kulturološku pa i psihološku dimenziju, što svakako ukazuje na potrebu multidisciplinarnog pristupa, ukoliko želimo dostići željen nivo. Ovo je važno zbog činjenice da se kod nas najviše barata pojmovima edukacije ili kaznene politike, kao mehanizmima za iskorjenjavanje pogubnih navika pojedinaca, koji sigurno nijesu većina društva“, rekao je Perović.
On smatra da se moraju u obzir uzeti i drugi faktori kakvi su ekonomski momenat, lokalne i mentalitetske karakteristike, nivo obrazovanja i druge važne specifičnosti zajednice, kako bi se došlo do održivog, ekološki prihvatljivog i ekonomski isplatljivog sistema upravljanja otpadom.
„A to naravno podrazumijeva odlučnu i konkretnu sistemsku podršku uz aktivno učešće krovnih donoslilaca odluka. Vjerujem da, i imajući u vidu da smo mali sistem, bi pomaci bili mogući vrlo brzo, što bi vjerujem dobilo podršku cjelokupnog društva“, zaključuje direktor Ozona.
Peti broj časopisa Eurokaz
Autorka: Bojana Mučalica, Sektor za informisanje javnosti o Evropskoj uniji i procesu pristupanja Evropskoj uniji
