Naučnoj zajednici u Crnoj Gori omogućena je intenzivna mobilnost, bolji uslovi za rad u istraživačkim centrima i institutima u državama EU, korišćenje tehnologija i savremenih laboratorija, razmjena znanja i iskustava kroz zajedničke naučne projekte, usavršavanje mladih istraživača kroz angažovanje na projektima; razvijanje istraživačkih mreža, uspostavljanje i održavanje kontakata sa istraživačima iz država EU, kao i uspostavljanje saradnje u cilju povećanja konkurentnosti istraživača i naučnih ustanova u programima EU i drugim međunarodnim programima i projektima saradnje kaže u intervjuu Pobjedi šefica Radne grupe za poglavlje 25 Smiljana Prelević.
Ističe da naučna zajednica u Crnoj Gori posjeduje nesporni kapacitet i kvalitet mjerljiv na međunarodnom nivou.
POBJEDA: Poglavlje kojim rukovodite je prvo otvoreno i zatvoreno, šta je time konkretno dobila akademska zajednica u Crnoj Gori?
PRELEVIĆ: Uspješan status poglavlja 25 doprinio je podizanju kvaliteta istraživanja u Crnoj Gori i boljem pozicioniranju crnogorske istraživačke zajednice u okviru Evropskog istraživačkog prostora (ERA) i njenom aktivnom učešću u međunarodnim programima u oblasti nauke i istraživanja, prvenstveno u programima: „Horizont 2020“; COST; EUREKA; NATO Naučni program za mir i bezbjednost; Međunarodne agencije za atomsku energiju IAEA, Međunarodnog centra za genetski inženjering i biotehnologiju ICGEB; i CERN-a.
Naučnoj zajednici u Crnoj Gori omogućena je intenzivna mobilnost, bolji uslovi za rad u istraživačkim centrima i institutima u državama EU, korišćenje tehnologija i savremenih laboratorija, razmjena znanja i iskustava kroz zajedničke naučne projekte, usavršavanje mladih istraživača kroz angažovanje na projektima; razvijanje istraživačkih mreža, uspostavljanje i održavanje kontakata sa istraživačima iz država EU, kao i uspostavljanje saradnje u cilju povećanja konkurentnosti istraživača i naučnih ustanova u programima EU i drugim međunarodnim programima i projektima saradnje.
Napominjemo da je naučna zajednica u Crnoj Gori u protekle dvije godine od privremenog zatvaranja poglavlja, preko Ministarstva nauke, u okviru multilateralnih programa realizovala ukupno 32 projekta, dok je u okviru bilateralne saradnje sa devet država realizovala ukupno 146 bilateralnih projekata.
POBJEDA: Koliki fondovi EU su na raspolaganju Crnoj Gori kada je nauka u pitanju? Koliko smo tog novca već iskoristili?
PRELEVIĆ: Finansijski efekti učešća Crne Gore u sedmom Okvirnom programu EU FP7 su pozitivni. Naime, Crna Gora je do završetka ovog programa, 31. 12. 2013. godine, realizovala ukupno 34 projekta, i od EU povukla više od duplog iznosa sredstava u odnosu na uložena sredstva za članstvo u ovom programu.
Cijeneći napredak Crne Gore u oblasti nauke i istraživanja, EK je prvo s Crnom Gorom zaključila Sporazum o pridruživanju novom Okvirnom programu „Horizont 2020“, 1. jula 2014. godine, a zatim s drugim državama koje su u procesu pregovora, kao i sa državama regiona. Učešćem u ovom Okvirnom programu, sa budžetom preko 77 milijardi €, crnogorskoj istraživačkoj zajednici omogućeni su jednaki uslovi učešća i korišćenja fondova „Horizont 2020“ kao i istraživačima iz država članica EU. Program omogućava i učešće privrednog sektora u istraživanjima, a fokusiran je na komercijalizaciju istraživanja i stvaranje inovacija kao pokretača razvoja privrede, te samim tim i države. Naša istraživačka zajednica aktivno je učestvovala u prvim pozivima Okvirnog programa ,,Horizont 2020“, za koje je proces ocjenjivanja i prihvatanja projekata pri kraju. Takođe, u toku je prijavljivanje projekata od strane istraživačke zajednice na pozive objavljene ove godine. Svakako treba napomenuti i učešće u EUREKA programu, koji predstavlja pan-evropsku mrežu sa ciljem što snažnijeg povezivanja nauke i privrede i komercijalizaciju istraživanja, koje se odvija u kontinuitetu od potpisivanja Memoranduma, 22. jula 2012. godine. U ovom programu realizujemo četiri projekta.U okviru saradnje sa IAEA realizujemo 4 nacionalna i 9 regionalnih projekata, dok je novi Okvirni program za saradnju Crne Gore sa IAEA potpisan 29. oktobra 2014. godine.Takođe, učešće u 17 akcija COST programa, koji se ne zasniva na povlačenju sredstava već finansira razmjenu i mobilnost istraživača, izuzetno je važno, jer podiže izvrsnost naučne zajednice i omogućava uspostavljanje naučnih mreža. Crna Gora je krajem februara 2015. pozvana za učlanjenje u COST program, koje se očekuje u maju ove godine.
POBJEDA: Da li je sada crnogorska akademska zajednica i naučni sistem na nivou evropskog s obzirom da je ovo poglavlje zatvoreno?
PRELEVIĆ: S obzirom da je EK ocijenila da su sistem i politika u oblasti nauke i istraživanja u Crnoj Gori usklađeni sa Ugovorom o funkcionisanju EU i usvojenim ciljevima, smjernicama i prioritetima EU u ovoj oblasti, u procesu pregovora za poglavlje 25 nije bilo potrebno ispunjavanje dodatnih uslova za otvaranje ili zatvaranje ovog poglavlja. Takođe, nakon privremeno zatvorenog poglavlja, EK vrši dalji monitoring sprovođenja politika na nacionalnom planu i svake godine priprema Izvještaj o napretku za predmetnu godinu, u kojem je već drugu godinu zaredom nakon što je poglavlje 25 privremeno zatvoreno, istaknuto da je ostvaren dobar napredak u ovoj oblasti.
Naučnoistraživačka zajednica Crne Gore, koju čini 57 licenciranih naučnoistraživačkih ustanova i 1.347 istraživača iz svih oblasti nauka, kao i veliki broj preduzeća koji sve više uzimaju učešća u istraživanjima, na nivou je koji je međunarodno mjerljiv. Uslovi u kojima se realizuju istraživanja u Crnoj Gori značajno su unaprijeđeni, prvenstveno povećanjem ulaganja u ovu djelatnost sa 0,13% BDP u 2010. godini na projektovanih 0,50% BDP u 2014. godini, koje je rezultiralo izdvajanjem
11.000 € po istraživaču. Budžet za nauku za 2015. godinu premašio je 6 miliona €, a u 2011. godini kada je osnovan ovaj resor kao novi u Vladi Crne Gore iznosio je 1,7 miliona €. Pored toga, nabavkom nove kapitalne naučne opreme u istraživačkim laboratorijama stvoreni su uslovi za kvalitetnija istraživanja i njihovu uporedivost sa državama EU. Nivo naučnog sistema u Crnoj Gori uporediv je sa evropskim sistemom uspostavljanjem prvog centra izvrsnosti u Crnoj Gori, „Centar izvrsnosti u bionformatici BIOICT“, na Elektrotehničkom fakultetu Univerziteta Crne Gore u Podgorici, zatim realizacijom osam krupnih istraživačkih grantova, kao i uspostavljanjem Inovaciono -preduzetničkog centra „Tehnopolis“ u Nikšiću, koji je dio prvog Naučno-tehnološkog parka koj i treba da se uspostavi u Podgorici. Pored toga, u ovim novim institucijama sa interdisciplinarnim pristupom u primijenjenim i razvojnim istraživanjima, objedinjen je najreferentniji naučni potencijal, koji je ostvario naučne rezultate priznate na međunarodnom nivou, angažovani su i istraživači iz inostranstva i realizovano je zapošljavanje mladih istraživača na doktorskim i postdoktorskim studijama.
Sve navedeno dokazuje da Crna Gora podiže nivo naučnog sistema na nivo izvrsnosti, te da naučna zajednica u Crnoj Gori posjeduje nesporni kapacitet i kvalitet mjerljiv na međunarodnom nivou.
POBJEDA: Kako su tekli sastanci tokom pregovora, da li je riječ o pregovaranju ili uslovljavanju?
PRELEVIĆ: Proces trajanja pregovora u ovoj oblasti trajao je od 26. jula 2012. godine, kada je Radna grupa formirana i počele pripreme rada na pravnoj tekovini, do 18. decembra 2012. godine kada je poglavlje otvoreno i privremeno zatvoreno kao prvo u pregovaračkom procesu.
Prvi put u dosadašnjem pregovaranju država sa EU, za Crnu Goru je primijenjen novi pristup održavanja eksplanatornog i bilateralnog skrininga u isto vrijeme, pa su sastanci skrininga održani 24. i 25. septembra 2012. godine. Tim Crne Gore koji je učestvovao na sastancima predvodio je glavni pregovarač Crne Gore s EU, ambasador Aleksandar Andrija Pejović, u kojem je bilo 14 članova Radne grupe. Na ovim sastancima predstavljena je pravna tekovina EU u ovoj oblasti, kao i stanje u oblasti nauke u Crnoj Gori i nivo usklađenosti nacionalnog zakonodavstva s evropskim propisima, na osnovu čega je EK ocijenila da nije potrebno ispunjavanje dodatnih uslova za otvaranje ili zatvaranje ovog poglavlja. Sastanci su se odvijali u formi pregovora, na ravnopravnoj osnovi, bez uslovljavanja od strane EK.
U ovom procesu pregovora Crna Gora je u potpunosti prihvatila pravnu tekovinu koja se odnosi na oblast nauke i istraživanja na dan 15. novembra 2012. godine i nema poteškoća u sprovođenju evropske pravne tekovine do pristupanja EU.
Bili smo prvi, pa smo pomagali drugima
POBJEDA: Da li su kolege iz drugih pregovaračkih grupa tražile Vaše savjete s obzirom da ste „probili led“ u ovom procesu?
PRELEVIĆ: Svakako da jesu. Iskazali smo spremnost da podijelimo iskustva i pomognemo drugim timovima u pripremi pregovora i načinu predstavljanja sistema u određenim oblastima i njegovoj harmonizaciji sa pravnim sistemom EU. Pored toga, poglavlje 25 povezano je sa devet drugih poglavlja, u kojima se sa raznih aspekata tretira pitanje istraživanja i razvoja, u čijim radnim grupama aktivno učestvuju predstavnici Ministarstva nauke i naučne i akademske zajednice.
Spremni smo da iskoristimo EU novac
POBJEDA: Da li je crnogorska akademska zajednica spremna da dobrim projektima iskoristi novac EU koji je na raspolaganju?
PRELEVIĆ: Naučna i akademska zajednica u Crnoj Gori u potpunosti je spremna da pripremi dobre projekte sa aktuelnim istraživanjima i sa njima aplicira za dobijanje sredstava u okviru EU programa, jer posjeduje međunarodno mjerljiv kvalitet za istraživanja u međunarodnim programima i projektima, i iskustvo stečeno u realizaciji dosadašnjih istraživanja u nacionalnim, bilateralnim i multilateralnim programima i projektima, ranijem Okvirnom programu FP7 i u drugim EU programima i projektima.
Izvor: Pobjeda
