Stalni odbor za biljke, životinje, hranu i hranu za životinje, koji čine predstavnici svih država članica EU, a kojim predsjedava predstavnik Evropske komisije, 3. maja dao je pozitivno mišljenje o nacrtu pravnog akta kojim se odobrava stavljanje na tržište insekta – velikog žutog brašnara – brašnastog crva (Tenebrio molitor) kao nove hrane.
Ovo odobrenje implicira donošenje pravnog akta na nivou EU kojim će se u skorijem periodu omogućiti konzumacija prvog insekta, iz porodice crnokrilaca, u ljudskoj ishrani.
Ovaj insekt odobren je za ishranu u cjelini, u skladu sa Uredbom o novoj hrani iz 2018. a može se koristiti u osušenoj formi, te će se nakon donošenja pravnog akta na tržištu EU moći pronaći u vidu grickalica ili kao sastojak praškaste forme u brojnim prehrambenim proizvodima poput tjestenina, keksa, burgera i šejkova.
U objašnjenju Evropske komisije stoji da upotreba insekata kao alternativnog izvora proteina nije nova, da se insekti koriste u ishrani u mnogim dijelovima svijeta, da je čak i u nekim državama članicama ranije bilo moguće konzumirati insekte ali prije revizije Uredbe o novoj hrani iz 2018. koja podrazumijeva da cijeli insekti moraju biti odobreni za korišćenje kao hrana, te da će na potrošačima u EU biti da odluče da li žele da konzumiraju insekte ili ne.
Ono što je važno naglasiti jeste da se nova hrana može odobriti samo ako ne predstavlja rizik za zdravlje, te da u skladu sa propisima EU proizvod prolazi strogu naučnu proceduru Evropske agencije za bezbjednost hrane (EFSA) u koju je uključen veliki broj stručnjaka, uključujući nutricioniste, toksikologe, hemičare, mikrobiologe.
Kada govorimo o insektima, pored činjenice da je u svijetu poznato oko 2000 insekata koji se koriste u ljudskoj ishrani, važno je uzeti u obzir i stanovište Organizacije Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu (FAO) iz 2013. koje kaže da insekti nisu štetni za jelo već su veoma hranljivi, da se u mnogim zemljama smatraju delikatesima i da predstavljaju veliki potencijal koji nije iskorišćen. Imajući u vidu povećanje stanovništva na zemlji, te samim tim i potražnje za hranom, uzgoj insekata za ishranu životinja i ljudi smatraju veoma relevantnim. Pri tome treba imati u vidu da bi uzgoj insekata prouzrokovao mnogo manje štetnih uticaja na životnu sredinu od intenzivne stočarske proizvodnje te prekomjerne ispaše koja za sobom povlači degradaciju šuma koja doprinosi klimatskim promjenama. Emisija gasova sa efektom staklene bašte bi bila mnogo manja prilikom uzgoja insekata u odnosu na uzgoj stoke, a uzgojem istih bi se spriječio potpuni nestanak mnogih vrsta insekata koji su važni za ekosistem.
Zanimljivo je i znati da su mnogi naučnici u prethodnim godinama utvrdili da je veliki žuti brašnar bogat izvor proteina, zdravih masti i vlakana, koji kada se osuši ima ukus kikirikija, ali i to da Evropska komisija ističe da konzumacija brašnastog crva može izazvati alergijske reakcije kod osoba sa već postojećim alergijama na rakove, grinje i sl. te će plasiranje na tržište ovog insekta i proizvoda koji sadrže isti podrazumijevati obilježavanje u vezi s alergenošću u cilju informisanja i upozorenja potrošača.
S obzirom na to da trenutno postoji 11 zahtjeva za odobrenje konzumacije insekata kao „nove hrane“, koji prolaze bezbjednosne provjere EFSA-e, postoji velika vjerovatnoća da će se u skorijoj budućnosti još insekata naći u ponudi na policama u marketima širom EU.
U tom smjeru, mnogi sociolozi ističu da će konzumiranje insekata naići na mnoge barijere psihološke prirode u Evropi u kojoj mnogi stanovnici imaju osjećaj odbojnosti prema konzumiranju insekata, ali da se takvi stavovi mogu promijeniti vremenom uz edukaciju i izloženost takvim proizvodima.
Kakva će situacija biti u Crnoj Gori, ostaje da vidimo u narednom periodu, uzimajući u obzir da će, prateći dosadašnje usaglašavanje našeg crnogorskog zakonodavstva s pravnom tekovinom EU u oblasti poglavlja 12 – Bezbjednost hrane, veterinarstvo i fitosanitarni nadzor, Crna Gora nakon donošenja pravnog akta na nivou EU donijeti i pravni akt u našoj državi koji će velikog žutog brašnara i proizvode koji sadrže isti dovesti i na tržište Crne Gore.
Šta je „Nova hrana“ ?
Prema propisima EU pod pojmom „nova hrana“ podrazumijevamo hranu koju u EU ljudi nisu konzumirali u velikim količinama prije 15. maja 1997, kada je na snagu stupila prva Uredba o novoj hrani, odnosno nove izvore hrane, hranu koja je proizvedena upotrebom novih tehnologija ili hranu koja se konzumira van granica EU ali ne i unutar nje. To je hrana biljnog ili životinjskog porijekla, hrana proizvedena od mikroorganizama, gljiva ili algi.
Uredba o novoj hrani omogućava prehrambenim preduzećima da plasiraju na tržište EU inovativnu hranu, ujedno garantujući za njihovu bezbjednost.
Kako bi konzumiranje inovativne hrane bilo bezbjedno Uredba propisuje stroge naučne provjere od strane Evropske agencije za bezbjednost hrane (EFSA), koje se moraju obaviti kako bi se nova hrana ili neki sastojak stavio na tržište, te na taj način uspostavlja pravnu ravnotežu između inovacija i sigurnosti.
EFSA sprovodi svoje procjene rizika za sigurnost nove hrane na osnovu dosijea koji dostavljaju podnosioci zahtjeva, a koji moraju sadržati podatke o sastavu, hranjivim materijama, toksikološkim i alergenim svojstvima kao i podatke o proizvodnom procesu, predloženom načinu konzumiranja i sl.
Principi na kojima se zasniva Uredba o novoj hrani su da nova hrana mora biti sigurna za potrošače i da mora biti pravilno označena kako ne bi dovela potrošače u zabludu.
Praćenje pregovaračkih poglavlja 11-Poljoprivreda i ruralni razvoj, 12- Bezbjednost hrane, veterinarstvo i fitosanitarni nadzor i 13 –Ribarstvo te pravne tekovine koja reguliše Zajedničku poljoprivrednu politiku i Zajedničku ribarsku politiku EU, podrazumijeva svakodnevnu edukaciju i susretanje sa velikim brojem veoma zanimljivih i inspirativnih tema. Kao jedna od njih izdvojila se ona koja se tiče „Nove hrane“ i odobravanja prvog jestivog insekta u EU. Iako za Evropljane nije tipično da jedu insekte, u svijetu ih konzumira oko 2,5 milijarde ljudi, te se samo odobravanje velikog žutog brašnara kao nove hrane, može smatrati prelomnim trenutkom u evropskoj gastronomiji, a praćenje procesa izmjene evropskog jelovnika kao i izučavanje entomofagije u globalu bilo je veoma životno, zanimljivo i korisno.
Autorka: Granica Kovačević, saradnica u Kancelariji za evropske integracije
